Αργοναυτικά - Μεταφραστικές γκρίνιες
Διάβασα τα Αργοναυτικά του Απολλώνιου του Ροδίου, σε έκδοση Κάκτου (1999, ο υπ' αρ. 618 τόμος της μεγάλης σειράς του Κάκτου). Η μετάφραση δεν μου άρεσε, οπότε ας γκρινιάξω εδώ.
Μια γενική παρατήρηση: η μετάφραση είναι σε "δημοσιογραφική" γλώσσα και γενικά αδυνατίζει το πρωτότυπο. Και με ξενίζει το ανακάτεμα δημοτικού λόγου και καθαρεύουσας ή μάλλον το φύτεμα πεζολογικών καθαρευουσιάνικων τύπων μέσα στο δημοτικό κείμενο.
Ήθελα να δώσω για παράδειγμα πεζολογίας το παρακάτω
Δαιμόνιε, φρονέεις ολοφώια και πάρος αυτώ
(Ι.476), που αποδίδεται στη σ. 59"Παράξενε άνθρωπε, από παλιά η σκέψη σου είναι καταστροφική". Θεωρούσα πεζολογία το καταστροφική, που επαναλαμβάνεται αμέτρητες φορές στο μεταφρασμένο κείμενο. Βλέποντας όμως και τον άγγλο, που το μεταφράζει: "Vain wretch, thou art devising destruction for thyself before the time" καταλαβαίνω ότι δεν είναι μόνο άτεχνη η μετάφραση αλλά και λάθος (όχι "από παλιά" αλλά "πριν της ώρας σου")
Α. Μερικά παραδείγματα άτεχνης μετάφρασης:
"Δεν είναι δίκαιο, γιοι του Βορέα, να πλήξετε με τα σπαθιά σας τις Άρπυιες, τις σκύλες του μεγάλου Δία" σ. 135
"για να γνωρίσουν τους άρρητους κανόνες θαυμάσιων τελετουργιών", σ. 87
"αν η μάνητα της καταστροφικής φωτιάς κι οι άγριες οι θύελλες πάψουν στ' αλήθεια, τότε τωόντι μπορώ να σου υποσχεθώ με παρρησία ότι το πλοίο θα σωθεί, κι ας είναι αντίθετο το κύμα" σ. 349
σ. 317 "και καταστροφική ντροπή πρόσφερα στο γυναικείο γένος"
σ. 117 "Με τούτες τις μεγαλαυχίες μίλησε" (έχει πληθυντικό η μεγαλαυχία;)
σ. 139 "τότε αμελλητί ν' ακολουθήσετε το δρόμο"
σ. 297, "αναζητώντας πτώματα νεκρών", που θυμίζει το "δύο πτώματα νεκρά" του Μποστ -αλλά εκείνος το έγραφε για να γελάσουμε.
Τέλος πάντων, αυτό που εγώ θεωρώ άτεχνο κάποιος άλλος μπορεί να το βρίσκει μια χαρά, οπότε ας πάμε σε περιπτώσεις που είναι λιγότερο υποκειμενικές.
* Ενα βασικό θέμα μεταφραστικής αντίληψης: αν ο μέσος αναγνώστης θυμάται ένα μόνο πράγμα από την αργοναυτική εκστρατεία, αυτό είναι μάλλον το χρυσόμαλλο δέρας, σωστά; Ε λοιπόν, στο μεταφρασμένο κείμενο δεν υπάρχει ούτε μία φορά η λέξη δέρας, γιατί ο μεταφραστής επέλεξε, εντελώς αψυχολόγητα, να χρησιμοποιήσει τη λ. δέρμα, περιφρονώντας αιώνες παράδοσης!
Εξ όνυχος
Ας δούμε ένα απόσπασμα που κουβαλάει αρκετές από τις μεταφραστικές αμαρτίες του κειμένου. Προς το τέλος του έργου (
IV.1654-1658) η Μήδεια λέει στους Αργοναύτες ότι μπορεί να σκοτώσει τον Τάλω, τον χάλκινο φύλακα της Κρήτης. Στη μετάφραση, το σχετικό απόσπασμα (σ. 403) είναι:Ακούστε με, γιατί πιστεύω ότι μόνη μου τον άντρα τούτο θα νικήσω, έστω κι αν είναι ολόκληρο το δέρμα του από χαλκό, πλην κι η ζωή του ακόμα αν είναι αιώνια. Να είστε όμως έτοιμοι να κρατήσετε το πλοίο εδώ, εκτός βολής των λίθων, ωσότου νικηθεί από μένα.
Μερικές παρατηρήσεις:
α) Το δέρμα δεν είναι δέρμα: "και ει παγχάλκεον ίσχει ον δέμας" (even though h
is frame be of bronze throughout).β) Τι σημαίνει πλην κι η ζωή του ακόμα αν είναι αιώνια; Σημαίνει άραγε "ακόμα κι αν η ζωή του είναι αιώνια"; -όπως το αντιλαμβάνομαι- ή μήπως "εκτός αν η ζωή του είναι αιώνια"; όπως λέει ο άγγλος: unless his life too is
everlasting.γ) περιττά καθαρευουσιάνικο το "εκτός βολής των λίθων", δεν βρίσκετε; πολύ περισσότερο που το αρχαίο κείμενο χρησιμοποιεί τη λέξη πέτρες!
: εκτός ερωής πετράων. Ελαφρυντικό είναι βέβαια ότι οι πέτρες δεν έχουν εύχρηστη γενική πληθυντικού, αλλά ίσως θα έπρεπε η μετάφραση να αποφύγει ολότελα τη γενική.* Και μια ακόμα πιο καθαρή περίπτωση αντιστροφής του νοήματος:
Στο Ι.864, ο Ηρακλής εξανίσταται επειδή οι Αργοναύτες μένουν στη Λήμνο, και καλοπερνάνε αγκαλιά με τις ντόπιες γυναίκες, και όλο αναβάλλουν την αναχώρηση. Και τους τα ψέλνει: "Δαιμόνιοι, πάτρης εμφύλιον αίμ' αποέργει ημέας", δηλ. "μήπως μας βαστάει μακριά απ' την πατρίδα αίμα συγγενικό που χύσαμε;" Ρητορική ερώτηση που παίρνει αρνητική απάντηση, φυσικά, μόνο που ο ανώνυμος μεταφραστής
του Κάκτου αντιστρέφει 100% το αρχαίο κείμενο: "Παράξενοι άνθρωποι, αίμα συγγενικό δεν είναι που μας κρατάει μακριά από την πατρίδα;"Όχι ρε φίλε, δεν είναι
!Και προς επίρρωσιν ο άγγλος:
Wretched men, does the murder of kindred keep us from our native land?
Το απόσπασμα αυτό έχει δεινοπαθήσει κι άλλο (ίσως επειδή το πρόσεξα από πιο κοντά) διότι πιο κάτω διαβάζω: να μας δώσει το δέρμα από μόνος του. Το δέρας βέβαια. Και πιο κάτω μια μικρή αλλά σημαντική ανακρίβεια: Λήμνον παισίν επανδρώσει δεν αποδίδεται "τη Λήμνο να γεμίσει με παιδιά" αλλά "με αγόρια" και αυτό είναι σημαντικό, διότι η Λήμνος δεν είχε αρσενικούς κατοίκους τότε (τους είχαν όλους σφάξει οι γυναίκες). Και ο άγγλος:
until he has peopled Lemnos with men-children.
* Η δημοσιογραφική πεζολογία συνεχίζει να χτυπά: "ότε στόλον ηδέ γενέθλην έκλυον οίτινες είεν" (Ι.962) αποδίδεται: "και όταν μάθανε το σκοπό τους και την ταυτότητά τους". Άσε που το γενέθλη δεν είναι ταυτότητα, θαρρώ, όσο "η γενιά τους", το σόι τους, "
their lineage" που λέει και ο άγγλος.Αφήνω αρκετές περιπτώσεις όπου λείπουν επεξηγηματικές υποσημειώσεις π.χ. σ. 179 "μόλις φύσηξε ο αργέστης" Και ο μεν αργέστης είναι ο ΒΔ άνεμος, αλλά δεν είναι και κάτι που το ξέρουν όλοι οι αναγνώστες, ούτε το έχουν τα πιο πολλά λεξικά.
Με δυο λόγια, μια άτεχνη και πεζή μετάφραση, όχι πολύ κακή αλλά που δεν βοηθάει και δεν προδιαθέτει τον αναγνώστη να διαβάσει ένα αρκετά σημαντικό έργο της αρχαίας γραμματείας.
Επιστροφή στις σελίδες για τη μετάφραση
Αρχική σελίδα του Νίκου Σαραντάκου