Από τον Λαμπράκη στο Ζ

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην Ελευθεροτυπία στις 23.6.2007

Ωστόσο, και με όλο το σεβασμό στον Β. Βασιλικό, νομίζω πως θυμάται λάθος μερικές λεπτομέρειες, αν και η ουσία δεν αλλάζει πολύ.

· Η πορεία του Όλντερμάστον έγινε το τετραήμερο του Πάσχα 1963 (εκείνη τη χρονιά το καθολικό Πάσχα συνέπιπτε με το ορθόδοξο), δηλ. περίπου 12-15/4/63.

· Η ελληνική αντιπροσωπεία στη συνέχεια επέστρεψε στην Αθήνα, μαζί με άγγλους ειρηνιστές, αφού στις 21/4/63 γινόταν η Μαραθώνια Πορεία Ειρήνης.

· Η Φρειδερίκη έφτασε στο Λονδίνο μετά την αναχώρηση του Λαμπράκη για την Ελλάδα.

· Η Φρειδερίκη πηγαίνει στο Λονδίνο όχι για επίσημη αλλά για ιδιωτική επίσκεψη, για τους γάμους της Αλεξάνδρας του Κεντ. Εδώ υπάρχει μπέρδεμα, γιατί το 1963 η Φρειδερίκη έκανε δύο ταξίδια στο Λονδίνο, το ανεπίσημο του Απριλίου και το επίσημο (με τον Παύλο) τον Ιούλιο. Σε αυτό το δεύτερο ταξίδι, και αφού είχε προηγηθεί η δολοφονία Λαμπράκη, είναι που εκδηλώθηκε η εντονότατη διαφωνία Καραμανλή.

· Η Φρειδερίκη φτάνει στο Λονδίνο στις 20.4.63, Σάββατο. Την ίδια μέρα, μόλις βγαίνει από το ξενοδοχείο της, την πλησιάζει η Μπέτυ Αμπατιέλου, μαζί με Κύπριους αριστερούς. Όταν η Φρειδερίκη αρνείται να της μιλήσει, η Αμπατιέλου την πιάνει από τους ώμους (ή τη χαστουκίζει, κατ’ άλλη εκδοχή). Έντρομη η Φρειδερίκη χτυπάει την πρώτη πόρτα που βρίσκει μπροστά της για να κρυφτεί.

· Μετά τη λήξη της πορείας, μερικές μέρες αργότερα, ίσως στις 26 ή τις 27/4, ο Λαμπράκης επιστρέφει στο Λονδίνο, προφανώς μαζί με τον Κύπριο ποιητή Τεύκρο Ανθία ο οποίος τον είχε άλλωστε συνοδέψει στον Μαραθώνα. Στις 28/4 ο Λαμπράκης ζητάει ακρόαση από τη βασίλισσα που δεν γίνεται δεκτή και δίνει συνέντευξη στα αγγλικά μέσα ενημέρωσης.

Τον Απρίλιο του 1963 ο Γρηγόρης Λαμπράκης βρισκόταν στην Αγγλία για να πάρει μέρος στη μεγάλη πορεία Ειρήνης του Ολντερμάστον ενάντια στους πυρηνικούς εξοπλισμούς. Ο μεγάλος Αγγλος φιλόσοφος Μπέρναρντ Ράσσελ είχε οργανώσει το κίνημα της Ειρήνης και του Αφοπλισμού με τη συμμετοχή μεγάλων προσωπικοτήτων από το χώρο της επιστήμης, της διανόησης και της προόδου.

Την ίδια εποχή βρισκόταν σε επίσημη επίσκεψη στην αγγλική πρωτεύουσα και η τότε βασίλισσα Φρειδερίκη, παρ' όλη την αντίθεση γι' αυτό το ταξίδι της της τότε κυβέρνησης και του πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή προσωπικά.

Στο Λονδίνο, η Αγγλίδα υπήκοος και σύζυγος του πολιτικού κρατούμενου Αντώνη Αμπατιέλου ζήτησε ακρόαση από τη βασίλισσα μέσω του βουλευτή Γρηγόρη Λαμπράκη (ήταν ο μόνος που θεσμικά μπορούσε να υποβάλει το αίτημα, με την ιδιότητα του βουλευτή του ελληνικού Κοινοβουλίου).

Η βασίλισσα αρνήθηκε και τότε η κύρια Μπέτυ Αμπατιέλου στήθηκε έξω από το ξενοδοχείο της και την περίμενε να βγει για να υποβάλει το αίτημα της απελευθέρωσης του συζύγου της Αντώνη και των άλλων πολιτικών κρατουμένων.

Η σκηνή που εξελίχθηκε έξω από το ξενοδοχείο μεταξύ της Αγγλίδας και της Φρειδερίκης εξόργισε την τελευταία και θεώρησε υπεύθυνο για το περιστατικό του σκισίματος του φορέματός της στον ώμο εκείνον που ζήτησε αρχικά την ακρόαση, δηλαδή τον ανεξάρτητο βουλευτή συνεργαζόμενο με την ΕΔΑ, τον Γρηγόρη Λαμπράκη.

Ετσι, μπήκε στο στόχαστρο των σκοτεινών δυνάμεων της ανωμαλίας και του παρακράτους.

Τον επόμενο μήνα του ίδιου χρόνου, τον Μάη, σε επίσημη επίσκεψη στη χώρα μας του στρατηγού Ντε Γκολ, προέδρου της Γαλλικής Δημοκρατίας, έγινε η πρόβα τζενεράλε των παρακρατικών οργανώσεων «Καρφίτσα», δήθεν για προστασία του. Οι τρεις μέρες που προηγούνται της δολοφονίας του Λαμπράκη στη Θεσσαλονίκη και συμπίπτουν με την άφιξη του Ντε Γκολ στη συμπρωτεύουσα περιγράφονται θαυμάσια στο μυθιστόρημα του Γιώργου Σκαμπαρδώνη που κυκλοφόρησε πρόσφατα «Πολύ βούτυρο στο τομάρι του Σκύλου».

Προγραμματισμένος ομιλητής της βραδιάς στις 22 του Μάη στη Θεσσαλονίκη, για τη Διεθνή Υφεση και Ειρήνη, δεν ήταν ο Γρηγόρης Λαμπράκης. Ηταν ένα κομματικό στέλεχος της ΕΔΑ που αρρώστησε και δεν μπορούσε να πάει. Η επιλογή του Λαμπράκη έγινε την παραμονή και ο ίδιος φυσικά δέχτηκε για να μη ματαιωθεί η συγκέντρωση εκείνης της Τετάρτης.

Το τι έγινε είναι πια σε όλους γνωστό. Ωστόσο, πιστεύω πως η εντολή δεν ήταν η δολοφονία του, αλλά το στραπατσάρισμά του. Σ' έναν ωραίο αθλητικό άντρα με παράστημα και γενναιοδωρία και λεβεντιά, η αναπηρία θα ήταν η χειρότερη τιμωρία του, πίστευαν οι σκοτεινοί κύκλοι της ανωμαλίας.

Κι όμως, τα πράγματα εξελίχθηκαν στην πορεία διαφορετικά. Ο πρωτόγονος τρόπος του «στραπατσαρίσματος» με το τρίκυκλο κατέληξε στον θάνατό του. «Ποιος κυβερνά τον τόπο αυτό», αναρωτήθηκε τότε έξαλλος από οργή ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής, αληθινά άσχετος με όλη αυτή την ιστορία.

Ετσι, κατάφεραν με την αδεξιότητά τους και το τυφλό μίσος που τους διέκρινε (τα σκοτεινά πλοκάμια του χταποδιού, που λίγα χρόνια αργότερα έφερε τη δικτατορία) να δημιουργήσουν έναν ήρωα, που τόσο ανάγκη βέβαια τον είχε εκείνο τον καιρό και η επίσημη Αριστερά.

Η εξέλιξη σας είναι πασίγνωστη. Ωστόσο, στο κείμενο αυτό παρεμβαίνει ο συγγραφέας, δηλαδή εγώ. Υπάρχει ήδη ένα βιβλίο συγκλονιστικό του Γιάννη Βούλτεψη, ενός από τους τρεις δημοσιογράφους που έκαναν τις έρευνες στη θέση των αστυνομικών (οι άλλοι δύο ήταν ήταν ο Γιώργος Ρωμαίος και ο Γιώργος Μπέρτσος) που καταγράφει λεπτομερώς όλα τα γεγονότα.

Η σειρά μου, όταν ήρθε, ήταν να μεταπλάσω τα γεγονότα αυτά σε μύθο. Δηλαδή, μυθοπλασία ή μυθιστόρημα. Στηρίχτηκα πάνω στο πλούσιο ανακριτικό υλικό, στα ρεπορτάζ των εφημερίδων, αλλά δεν μπορούσα να γράψω το βιβλίο. Κάτι με εμπόδιζε. Δεν είχα βρει το κλειδί της αφήγησης. Ετσι, έγραψα ένα βιβλίο που το τιτλοφόρησα «Το ημερολόγιο του Ζ», όπου διηγιόμουν την αδυναμία μου να γράψω το «Ζ».

Εκείνη την εποχή κυκλοφόρησε το «Εν ψυχρώ» του Τρούμαν Καπότε. Το ρούφηξα στα αγγλικά. Μου άνοιξε αφηγηματικούς δρόμους και μια μέρα που καθόμουν και κοιτούσα ένα τρίκυκλο στη γειτονιά μου, στον Λυκαβηττό, μου ήρθε η φράση:

«Ο στρατηγός κοίταξε την ώρα...» κ.λπ.

Η γραφή του κράτησε μόνο ένα μήνα. Το βιβλίο ήταν τόσο ώριμο μέσα μου, που έπεσε σαν σύκο.

Είχα όμως τα πραγματικά ονόματα. Μου συνέστησαν ότι με αυτά πήγαινα κατευθείαν στη φυλακή. Ετσι, τα αντικατέστησα με ονόματα του κατοπινού Γιουράσικ Παρκ, Βροντόσαυρος, Δεινόσαυρος, και άλλα εξέχοντα είδη του ζωικού βασιλείου, Μαστοδοντόσαυρος, Τυραννόσαυρος.

Το βιβλίο βγήκε Νοέμβρη του 1966 και λίγους μήνες μετά οι Συνταγματάρχες ανέλαβαν να διευθετήσουν τα υπόλοιπα.

Κοιτάζοντας με την προοπτική του χρόνου τη δεκαετία του '60, διαπιστώνουμε τα εξής: έξι μήνες μετά τη δολοφονία του Λαμπράκη δολοφονείται ο Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι στο Τέξας. Και ακολουθούν ο αδελφός του Μπομπ, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, ο Λουμούμπα, ο Μπεν Μπαρκά, ο στρατηγός Ντελγκράδο, ο Μάλκομ Χ και άλλοι.

Παντού δημιουργούνται ήρωες, σύμβολα που συσπειρώνουν τον κόσμο. Αρα, δεν συμφέρουν πια οι πολιτικές δολοφονίες και περνάμε στην επόμενη δεκαετία στις λεγόμενες «δολοκτονίες», δηλαδή δολοφονίες που παρουσιάζονται ως αυτοκτονίες, που αυτές σίγουρα δεν δημιουργούν ήρωες.

Το σύστημα είναι τέτοιο, που και οι δολοκτονίες καταργούνται σταδιακά για να φτάσουμε σε άλλους τρόπους εξαφάνισης. Ηδη όμως ο πλανήτης έχει μπει στην τροχιά της κοινωνίας του θεάματος. Ακόμα και οι πόλεμοι και οι σφαγές μεταμορφώνονται, μέσω της τεχνολογικής εξέλιξης, σε θέαμα από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.

Η εποχή της κοινωνικής αφασίας πλησιάζει. Σήμερα την υφιστάμεθα παντοιοτρόπως. Ωστόσο, σε άλλα σημεία του πλανήτη η αφύπνιση από τον λήθαργο έχει ξεκινήσει. Κυρίως από τη Νότια Αμερική (Τσάβες, Μοράλες, Κίσνερ, Ορτέγκα, υπό τον αστερισμό του Φιντέλ Κάστρο).

Επιστροφή στο υλικό για τον Λαμπράκη