Η εκδίκηση των αγραμμάτων

 

Σε άρθρο του στη στήλη Πέμπτη Πέννα (που δεν έχει σταθερό αρθρογράφο αλλά εκ περιτροπής φιλοξενεί τις καλύτερες πένες της εφημερίδας) ένας καλός δημοσιογράφος που η πανέξυπνη πατέντα του κάνει πολλούς αναγνώστες να γυρίζουν αμέσως στο επάνω μέρος της τελευταίας σελίδας κάθε φύλλου της Ελευθεροτυπίας, τα βάζει, παρεμπιπτόντως αλλά επίμονα, με τους αγράμματους.

 

Να δούμε τι λέει:

Τι εννοούσε εκείνο το μεγαλοστέλεχος του ΠΑΣΟΚ, όταν έλεγε το αλήστου μνήμης για τους εγγράμματους αγράμματο «να επικοινωνήσουμε την πολιτική μας»; Να προπαγανδίσουμε. Απλά και ξάστερα.

Κατ' αρχήν δεν μπορείς να επικοινωνήσεις τίποτε. Μόνο να κοινωνήσεις μπορείς, αν είσαι θρησκευάμενος. Επικοινωνώ είναι ενεργητικό ρήμα και μόνο. Δεν είναι παθητικό. Δεν το παθαίνεις. Όπως το διαπραγματεύομαι είναι παθητικό ρήμα και μόνο, εξ ου και μια μετοχή δεν μπορεί να διαπραγματεύεται, εκτός αν εμφανιστεί στο χρηματιστήριο κι αρχίσει να φωνάζει για λογαριασμό μιας άλλης μετοχής. "Οι μετοχές διαπραγματεύονται στο χρηματιστήριο", είναι μια σκέτη αγραμματοσύνη.

Θα μου πείτε, όλοι αυτοί που χρησιμοποιούν αυτούς τους αγράμματους όρους είναι αγράμματοι; Μάλιστα. Πειράζει;

 

Και ενώ, λέγοντας «δεν είναι εκεί το θέμα μας», προχωράει αμέσως μετά στο κυρίως θέμα του σημειώματός του, λίγο πιο κάτω, σαν κάτι να’ χει αφήσει μισοτελειωμένο, επανέρχεται στην κατά αγραμμάτων ιερεμιάδα:

 

Κύκλοι του Μεγάρου Μαξίμου -δηλαδή κάτι μοτίφ στρογγυλά στα μαρμάρινα πατώματα- άφηναν να διαρρεύσουν χθες (διέρρεαν κατά την αγράμματη δημοσιογραφία, που δεν ξέρει ούτε ότι δεν μπορείς να διαρρεύσεις τίποτε, γιατί μόνο τα υγρά διαρρέουν, άντε το πολύ πολύ, αν είσαι αγοράκι, να πάθεις ρεύση), ότι δεν υπάρχει απόφαση του πρωθυπουργού για αύξηση του ΦΠΑ, ούτε είναι στις προγραμματικές του εξαγγελίες.

 

Λοιπόν, να σουμάρουμε τι ενοχλεί τον αρθρογράφο: αν δεν κάνω λάθος, τρία τινά: α) Η χρήση του επικοινωνώ ως μεταβατικού, β) Η χρήση του διαπραγματεύομαι ως παθητικού, και γ) η χρήση του διαρρέω ως μεταβατικού. Αφήνω κατά μέρος την εξαίρετη αποδόμηση του κλισέ «κύκλοι του Μαξίμου», που μ’ άρεσε πολύ και υπόσχομαι να την κλέψω και να τη χρησιμοποιώ κι εγώ.

 

Θα διαφωνήσω εν μέρει και στα τρία με τον καλό δημοσιογράφο. Λέω και τονίζω το «εν μέρει» για να μην παρεξηγηθώ.

 

Το τερατώδες «να επικοινωνήσουμε την πολιτική μας» το κατακρίνω κι εγώ όσο και ο καλός δημοσιογράφος· η διαφωνία μου έγκειται στο ότι δεν το θεωρώ κυρίως αγραμματοσύνη όσο αμερικανιά. Ο άνθρωπος μεταφράζει κατά λέξη το αμερικάνικο «to communicate our policy», είτε επειδή έχει μάθει να σκέφτεται στα αμερικάνικα είτε επειδή ο ίματζ-μέικερ του έδωσε το σκονάκι στα αμερικάνικα τελευταία στιγμή και δεν πρόλαβε το παιδί να το μεταφράσει. Στα ελληνικά, θα λέγαμε «να μεταδώσουμε την πολιτική μας», να κάνουμε κατανοητή την πολιτική μας, να γνωστοποιήσουμε την πολιτική μας, να περάσουμε επικοινωνιακά την πολιτική μας. Βέβαια, για να πω και του αμερικανοτραφή το δίκιο, αν συνεχιστεί η σημασιολογική εξέλιξη του επικοινωνιακός, που κάποτε σήμαινε «αυτός που αφορά την επικοινωνία» ενώ σήμερα κοντεύει να σημαίνει κάτι σαν «αυτός που αφορά τη χειραγώγηση της κοινής γνώμης», τότε μπορεί και η μεταβατική χρήση του επικοινωνώ να φανεί χρήσιμη. Προς το παρόν, είναι τερατώδης –αλλά τερατώδης αμερικανιά, όχι τερατώδης αγραμματοσύνη.

 

Για τη χρήση του διαπραγματεύομαι ως παθητικού, ο δημοσιογράφος έχει απόλυτο δίκιο ως προς το ότι είναι λάθος. Είναι όμως ένδειξη αγραμματοσύνης; Δεν θα το έλεγα. Και παρατηρώ ότι ο δημοσιογράφος, ο οποίος ασφαλώς θα έπαιζε πολύ καλό ποδόσφαιρο στα νιάτα του, κάνει μια τρίπλα περιωπής διότι δεν καταδέχεται να μας πει πώς θα έλεγε ο ίδιος την ίδια πρόταση (θυμίζω και μετατρέπω ελαφρά: «Οι μετοχές που διαπραγματεύθηκαν σήμερα στο χρηματιστήριο»). Διότι βέβαια το «οι μετοχές που έγιναν αντικείμενο διαπραγμάτευσης σήμερα» είναι σωστό αλλά ελαφρώς μπερδεψούρικο, όπως και το «… που υπέστησαν διαπραγμάτευση», ή το «… έτυχαν διαπραγμάτευσης». Τον παλιό καιρό, τότε που ελάχιστοι έδιναν σημασία στο χρηματιστήριο, θυμάμαι ότι στο τέλος κάθε συνεδρίασης το δελτίο έλεγε ότι «από τις μετοχές που ακούστηκαν σήμερα, τόσες ανέβηκαν…» Φαίνεται ότι στην εποχή των λίμιτ απ και του άκοπου κέρδους το ταπεινό ακούστηκαν ακουγόταν χυδαίο, και κανείς δεν είχε την κοινή λογική να προτείνει εγκαίρως το διακινήθηκαν ή κάτι τέτοιο, έπεσε στη μέση και η αντεπίθεση της φετιχιστικής νεοκαθαρεύουσας που μισεί τα λιγοσύλλαβα και τώρα μας έχει μείνει αμανάτι το «διαπραγματευθηκαν». Ωστόσο, το πρόβλημα είναι υπαρκτό, όχι μόνο με το διαπραγματεύομαι, παρά και με άλλα ρήματα (π.χ. επεξεργάζομαι). Τα αποθετικά ρήματα είναι πονοκέφαλος για τη γλώσσα, και δεν μπορούμε να ξεμπερδέψουμε μαζί τους με αφορισμούς κατά αγραμμάτων. Γιατί βέβαια δεν είναι μόνο πεντέξι αγράμματοι δημοσιογράφοι που χρησιμοποιούν τον λανθασμένο τύπο. Βρίσκω λ.χ. στα κιτάπια μου αποδελτιωμένη ολοσέλιδη ανακοίνωση της Τράπεζας Εργασίας (την εποχή της συγχώνευσής της με την Πίστεως το 1999), όπου διαβάζω: ... των μετοχών που δεν θα ανταλλαγούν τώρα, και οι οποίες θα συνεχίσουν να διαπραγματεύονται κανονικά στο Χρηματιστήριο (29.7.1999).

            Συνειδητοποιώ όμως ότι για τα αποθετικά έχω να γράψω πολλά ακόμα, οπότε σταματώ εδώ και υπόσχομαι να ξαναπιάσω το θέμα μέσα στο επόμενο εικοσαήμερο.  Πάντως, η γραμματικά ανορθόδοξη έκφραση «εργασθείσες ώρες» είναι, θαρρώ, κομμάτι του κοινοτικού δικαίου, και ασφαλώς δεν την έπλασαν αγράμματοι.

            Η τριάδα της (υποτιθέμενης, λέω εγώ) αγραμματοσύνης συμπληρώνεται με τη χρήση του διαρρέω ως μεταβατικού. Έχω αφιερώσει ολόκληρο σημείωμα σ’ αυτό το θέμα, οπότε δεν θα γράψω περισσότερα εδώ. Δυο μόνο πράγματα θα επισημάνω που έχουν να κάνουν με το γυάλινο σπίτι του κρεμασμένου. Τι θέλω να πω; Ας ξαναδιαβάσουμε το δεύτερο απόσπασμα, που μιλάει για το «διαρρέω»: Κύκλοι του Μεγάρου Μαξίμου άφηναν να διαρρεύσουν χθες (…) ότι δεν υπάρχει απόφαση του πρωθυπουργού για αύξηση του ΦΠΑ.

Είναι η ίδια παράγραφος αλλά για να την κάνω πιο σφιχτή έσβησα την ανάμεσα σε παύλες ατάκα για τα μοτίφ και την εντός παρενθέσεων ιερεμιάδα εναντίον των διαρρεόντων. Να πιστέψω ότι εκεί που ο αγράμματος λέει «διέρρευσαν ότι δεν υπάρχει απόφαση» ο εγγράμματος πρέπει να λέει «άφησαν να διαρρεύσουν ότι δεν υπάρχει απόφαση»; Τότε, χίλιες φορές καλύτερος ο αγράμματος, διότι τουλάχιστον αυτόν τον καταλαβαίνουμε. Όχι βέβαια· πιθανόν ο καλός δημοσιογράφος, ίσως από τη φούρια του να καταγγείλει τους αγράμματους, να ξέχασε τι ήθελε να γράψει, ή ίσως τον πρόδωσε η διόρθωση, πάντως είμαι βέβαιος ότι ήθελε να γράψει «άφηναν να διαρρεύσΕΙ χθες ότι…». Πάντως, όποιος κολλάει σε άλλους τη ρετσινιά του αγράμματου καλό είναι να ξανακοιτάζει τα γραφτά του για να μην του ξεφεύγουν οφθαλμοφανή λάθη.

Και επιστρέφω στο πρώτο απόσπασμα, γιατί κάτι με είχε ενοχλήσει όταν το διάβαζα. Ήταν αυτό: … το αλήστου μνήμης για τους εγγράμματους αγράμματο «να επικοινωνήσουμε την πολιτική μας»; Παρακαλώ; Πώς μπορεί να είναι μια φράση αλήστου μνήμης; Πέθανε; Κι αν δεν πέθανε, έπαψε να χρησιμοποιείται; Διότι βέβαια, το αλήστου μνήμης σημαίνει καταρχήν «αλησμόνητης μνήμης», και παλιότερα ήταν κλισέ που το χρησιμοποιούσαν για τους μακαρίτες, τους αείμνηστους. Και σήμερα χρησιμοποιείται η φράση με τη θετική έννοια, και το λεξικό Μπαμπινιώτη αυτή την έννοια μόνο καταγράφει (συν την ειρωνική της χρήση) και δίνει συνωνυμα «αοίδιμος, αείμνηστος». Συμφωνώ ότι η φράση έχει υποστεί σημασιολογική εξέλιξη (που την οφείλουμε τάχα σε αγράμματους;) και σήμερα χρησιμοποιείται επίσης για κάτι πολύ δυσάρεστο που όμως έχει περάσει, και δη ανεπιστρεπτί. Μπορεί να μην έχει πεθάνει βιολογικά, αλλά έχει περάσει. Έτσι, λέμε για τον αλήστου μνήμης Μπενίτο Μουσολίνι, για τους αλήστου μνήμης χουντικούς δικτάτορες (παρόλο που δεν έχουν ακόμα ψοφήσει όλοι), λέμε για την αλήστου μνήμης δικτατορία, για την αλήστου μνήμης καθαρεύουσα, μπορεί να πούμε ειρωνικά όπως ο κυβερνητικός εκπρόσωπος προ καιρού για «το αλήστου μνήμης λαϊκιστικό ΠΑΣΟΚ», αλλά για μια φράση που λέγεται σήμερα; Κάπως παρτσακλό το βρίσκω, δεν καλοστέκεται στα πόδια του. Επειδή δεν το συνηθίζω, δεν λέω ότι είναι αγράμματος όποιος γράφει «φράση αλήστου μνήμης για τους εγγράμματους», λέω όμως ότι όποιος κατοικεί σε γυάλινο σπίτι δεν πρέπει να πετάει πέτρες.

           

 

            Είχα τελειώσει αυτό το σημείωμα, όταν έπεσε στα χέρια μου συνέντευξη του Βύρωνα Πολύδωρα στο Βήμα της Κυριακής (21.10.07). Να πω εδώ ότι σε αντίθεση με άλλους που εκστασιάζονταν, εγώ ποτέ δεν θεώρησα τα ελληνικά του πρώην υπουργού παράδειγμα προς μίμηση, το έχω άλλωστε γράψει. Όμως σίγουρα ο Β. Πολύδωρας ξέρει γραμματική και τα συνηθισμένα γλωσσικά λάθη (τα λάθη των «αγραμμάτων», του τύπου ‘από ανέκαθεν’) τα έχει υπόψη του ο Β. Πολύδωρας, και ξέρει να τα αποφεύγει. Όταν λοιπόν διαβάζω στη συνέντευξη, και όχι μια φορά αλλά δύο, ότι «ο Καραμανλής με τα φερέφωνά του διέρρεαν πως προκάλεσα μεγάλη ζημιά στην παράταξη» και πιο κάτω «ίσως να το διαρρέουν αυτό τα γνωστά φερέφωνα για να δείξουν ότι…» τότε πείθομαι ότι το «διαρρέω την είδηση» εδραιώθηκε πια. Διότι αν ένας συντηρητικός και πολιτικά και γλωσσικά πολιτικός με ιδιαίτερη αγάπη προς τη γλώσσα, όπως ο Βύρωνας Πολύδωρας, χρησιμοποιεί κατ’ επανάληψη την ξορκισμένη χρήση σε μια συνέντευξη που δίνει σε μια συντηρητική γλωσσικά εφημερίδα (έτσι πια έχει γίνει το Βήμα, που μας έχει αλλάξει τα φώτα στον ευπρεπισμό), μπορούμε με σιγουριά να πούμε ότι το «διαρρέω την είδηση» έχει πια κατοχυρωθεί σωστό, ότι πήρε τα lettres de noblesse του, όπως λένε οι Γάλλοι, τους τίτλους ευγενείας του βρε αδερφέ!

 

Ενημέρωση, την επόμενη μέρα: Σημειώθηκαν εξελίξεις στο θέμα Πολύδωρα. Δείτε πώς ανέλαβε δράση η ευπρεπιστική λογοκρισία.