Το επεισόδιο των βιβλιόφιλων φοιτητών

Καμιά φορά με πιάνει η περιέργεια και βλέπω ποιοι επισκέπτονται τις σελίδες μου ή μάλλον από πού έρχονται. Βλέπω έτσι ποιες αναφορές γίνονται για τις σελίδες μου σε ιστολόγια, σε φόρουμ ή σε άλλες ιντερνετικές σελίδες που περιέχουν σύνδεσμο που παραπέμπει στις σελίδες μου. Έτσι αντιλήφθηκα ότι κάποιοι πληροφορήθηκαν τις σελίδες μου για τον Χάρι Πότερ και για τα μεταφραστικά λάθη στον Τσάντλερ, χάρη σε ένα κείμενο μιας βιβλιόφιλης φίλης, που μπορείτε να το διαβάσετε εδώ.

Δεν είναι μόνη της η βιβλιόφιλη φίλη, υπάρχει ολόκληρη λέσχη βιβλιόφιλων (όχι μόνο) φοιτητών, που έχουν τη συνήθεια να αφήνουν ένα βιβλίο σε κάποιον πολυσύχναστο δημόσιο χώρο, με την ελπίδα ότι αυτός που θα το πάρει, αφού το διαβάσει, θα το αφήσει κι αυτός στο ίδιο ή σε άλλο σημείο, ώστε να το διαβάσουν κι άλλοι. Αυτό λέγεται bookcrossing ή κάτι τέτοιο, και είναι γοητευτικό έθιμο, ιδίως στην εποχή μας που λέμε ότι δεν διαβάζει κανείς. Οι βιβλιόφιλοι αυτοί (ψάχνω να βρω μια λέξη να τους ονομάσω, αλλά δεν βρίσκω· να το πω βιβλιοτρόφοι;) είναι διεθνές φαινόμενο και ακμάζει με το Διαδίκτυο, χάρη στο οποίο μπορούν να ειδοποιούν ο ένας τον άλλο για τη δράση τους και να συντονίζονται. Το ελληνικό τμήμα φαίνεται να είναι ιδιαίτερα δραστήριο, αν κρίνω από τις πολλές και γόνιμες συζητήσεις που έχουν στην ιντερνετική λέσχη τους.

Στη συζήτηση που έγινε με έναυσμα το παραπάνω σημείωμα της βιβλιόφιλης φοιτήτριας, παρουσιάστηκε άλλος βιβλιόφιλος, επίσης φοιτητής, που αναφέρει "το παράδειγμα [μεταφραστικού λάθους] που πάντα λέω:"

Douglas Adams: The Restaurant at the End of the Universe
"You are so unhip, I'm surprised your asses don't fall off!"
και
Ντάγκλας Άνταμς: Το Εστιατόριο στο Τέλος του Σύμπαντος
"Είσαστε τόσο εκτός μόδας που απορώ πώς στέκεστε!"

Το είδα και απόρησα, διότι δεν θα έλεγα ότι πρόκειται για λάθος, πολύ περισσότερο για λάθος τόσο αξιοκατάκριτο ώστε να αποτελεί "το παράδειγμα που πάντα λέω" σε μια συζήτηση για μεταφραστικά λάθη.

Κατ' αρχάς, πρόκειται για λογοπαίγνιο του αγγλικού κειμένου, και πάντα όταν έχουμε λογοπαίγνια πρέπει να ξέρουμε ότι η μετάφρασή τους είναι διπλά δύσκολη. Ποιο είναι το λογοπαίγνιο; Η αγγλική αργκοτική λέξη unhip σημαίνει "παλιομοδίτης", αυτός που δεν ενδιαφέρεται για τις τελευταίες εξελίξεις. Παρόμοια, hip είναι ο ψαγμένος, που είναι "μέσα στα πράγματα". Όμως hip είναι και το ισχίο, ο γοφός. Έτσι γίνεται και το λογοπαίγνιο, unhip είναι αφενός ο παλιομοδίτης, αφετέρου ο… άγοφος. Επομένως, γράφει ο άγγλος συγγραφέας, "είστε τόσο παλιομοδίτες/άγοφοι, που απορώ πώς δεν πέφτουν τα οπίσθιά σας". Αν δεν βρίσκετε πολύ του γούστου σας το λογοπαίγνιο δεν θα σας φέρω αντίρρηση, όμως το ζητούμενο δεν είναι να μας αρέσει είναι να δούμε πώς θα το αποδώσουμε. Και νομίζω ότι η προσπάθεια του μεταφραστή (που δεν ξέρω ποιος είναι, αν και έχω διαβάσει το βιβλίο αυτό στα νιάτα μου) είναι ικανοποιητική, ή εν πάση περιπτώσει δεν είναι και για κράξιμο αν πάρουμε υπόψη το δύσκολο έργο που είχε. Το επισήμανα αυτό στον φοιτητή, ο οποίος απάντησε:

Ήξερα και κατάλαβα το λογοπαίγνιο του Douglas Adams και γι' αυτό δε μου άρεσε η μετάφραση.

Τη βρίσκω άστοχη γιατί και το αστείο προσπάθησε να διατηρήσει ("απορώ πώς στέκεστε") και να είναι πιστή η μετάφραση ("τόσο εκτός μόδας") και τελικά νομίζω ότι απέτυχε και στα δυο.

Καλύτερα να έλεγε "Είστε τόσο εκτός μόδας που απορώ πώς κυκλοφορείτε" ή "Είστε τόσο ξενέρωτοι που απορώ πώς δεν πνίγεστε!"

Ξεφεύγουν λίγο σε πιστότητα στη μετάφραση (ειδικά το δεύτερο), αλλά διατηρούν καλύτερα το αστείο. Το σημαντικό είναι να βγάλουν γέλιο, να δείξουν το χιούμορ του συγγραφέα. Μη ξεχνάμε ότι πρόκειται για κωμικό μυθιστόρημα φαντασίας.

Θα συμφωνήσω μαζί του ότι το Είστε τόσο ξενέρωτοι που απορώ πώς δεν πνίγεστε είναι κατά πάσα πιθανότητα καλύτερη απόδοση από αυτήν που βρήκε ή επέλεξε ο έλληνας μεταφραστής, αλλά, έλεος βρε παιδιά, δεν είναι και για κρέμασμα η λύση του! Ιδίως αν πάρουμε υπόψη τις ομοβροντίες μαργαριταριών που εκτοξεύονται πάνω από τα κεφάλια μας!

Στη συνέχεια της συζήτησης κατάλαβα πάντως ότι είχα να κάνω με πολύ απαιτητικό αναγνώστη –και νεότατο, όπως είδα, και όχι, δεν βρίσκεται σε κανένα μουσείο μέσα στη γυάλα ως έκθεμα αλλά ζει και βασιλεύει και δεν είναι καθόλου ο μόνος, και ανατρέπει και τα στερεότυπα ότι τάχαμου η νεολαία δεν διαβάζει (μην ξεχνάμε άλλωστε και τη φοιτήτρια από την οποία ξεκίνησε η συζήτηση). Τα λέω αυτά διότι στη συνέχεια της συζήτησης μου παρέθεσε άλλο χαρακτηριστικό λάθος μετάφρασης, το εξής:

Έχω ένα άλλο παράδειγμα που είναι καθαρά λάθος, μεταφραστικό ή απροσεξίας.

Στο βιβλίο "Η Γη των Ανθρώπων" του Αντουάν Ντε Σαιντ Εξυπερύ (Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος, Μετάφραση Νίκου Αθανασιάδη) στη σελίδα 36 γράφει:

"...και τώρα, στα εξίμισι χιλιάδες πεντακόσια μέτρα καβαντζάροντας τα σύννεφα που είχαν ύψος έξι χιλιάδες μέτρα..."

Τελικά ήταν στα "εξίμισι χιλιάδες" = 6.500 … ή στα "εξίμισι χιλιάδες και πεντακόσια" = 6.500 + 500 = 7.000 μέτρα και αν δεν είναι το πρώτο γιατί μας βάζει να κάνουμε πράξεις εν ώρα πτήσης; Να ζαλιστούμε θέλει;

Όπως βλέπετε, εδώ έχουμε αναγνώστη απαιτητικό, που δεν αφήνει ούτε τρίχα να πέσει κάτω, και μακάρι να είχαμε κι άλλους τέτοιους. Με την επιφύλαξη ότι δεν έχω δει το βιβλίο κι έτσι βασίζομαι στον φίλο για την ακρίβεια του παραθέματος, η εξήγηση που δίνω είναι ότι το κομμάτι μάλλον πάσχει αλλά μπορεί να διορθωθεί αν βάλουμε ένα κόμμα: στα εξίμισι χιλιάδες, πεντακόσια μέτρα καβατζάροντας…

Λάθος είναι, και μπράβο του που το επισήμανε ο αναγνώστης με το αετίσιο μάτι, και ξαναλέω μακάρι να ήταν έτσι όλοι, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν είναι εξωφρενικό παράδειγμα.

Επιστροφή στο αρχικό άρθρο
Επιστροφή στις σελίδες για τη μετάφραση