Να τη λέμε βουλευτίνα, σ. Περικλή!

 

Τις προάλλες στη Βουλή (στις 10.11.2008) ο Περικλής Κοροβέσης ξεκινώντας την ομιλία του απευθύνθηκε σε «βουλευτές και βουλεύτριες» διευκρινίζοντας ότι έψαξε στα λεξικά για το «βουλευτίνα» και βρήκε «να με λένε βουλευτίνα κι ας πεθαίνω από την πείνα», δηλ. ότι η βουλευτίνα δηλώνει τη σύζυγο του βουλευτή. Συγκεκριμένα, στα πρακτικά της Βουλής, βρίσκω το απόσπασμα:

 

Κύριε Πρόεδρε, κυρία Υπουργέ, αγαπητοί συνάδελφοι, Βουλεύτριες και Βουλευτές, εισάγω ένα νεολογισμό γιατί η Βουλευτίνα δεν ανταποκρίνεται στην ιδιότητα της γυναίκας Βουλευτού, ας το πούμε έτσι από την άποψη αν κοιτάξουμε τα λεξικά «ας με λένε Βουλευτίνα κι ας πεθαίνω από την πείνα». Νομαρχίνα, δημαρχίνα, είναι η γυναίκα. Οπότε, λοιπόν, σύμφωνα με τον Σοσίρ κατ’ αναλογία εργάτης-εργάτρια, βουλευτής-βουλεύτρια. Θα το βάλουμε αυτό τώρα στην Επιστημονική Επιτροπή της Βουλής με τους φιλόλογους να δούμε τι θα γίνει.

 

Η παροιμία την οποία επικαλέστηκε ο σ. Κοροβέσης υπάρχει βέβαια και μάλιστα σε δεκάδες παραλλαγές. Ο αείμνηστος Δημήτριος Λουκάτος, που τη μελέτησε και της αφιέρωσε ειδική μονογραφία το 1960 στο περιοδικό «Λαογραφία» την ονομάζει «η παροιμία για την κενόδοξη σύζυγο». Η βουλευτίνα είναι μία μόνο από τις παραλλαγές της παροιμίας αυτής (ανάμεσα στις άλλες: βοϊβοντίνα, σουμπασίνα, δημαρχίνα, υπουργίνα, κοτζαμπασίνα, αλημπεΐνα, σεραφίνα, ζωζεφίνα, μαρκεζίνα κτλ.) Και ο αείμνηστος Δημ. Λουκάτος σε υποσημείωση αναφέρει ότι ο όρος «βουλευτίνα» χρησιμοποιείται πλέον και για τις βουλεύτριες. Αυτά, το 1960. (Να σημειώσω, χαρακτηριστικά, ότι η ταινία «Η βουλευτίνα» με τη Ρένα Βλαχοπούλου, που κυκλοφόρησε το 1966, παρουσιάζει την ηρωίδα να εκλέγεται στη Βουλή, όχι να είναι σύζυγος βουλευτή). Από τότε, έχει περάσει σχεδόν μισός αιώνας, έχουν συμβεί κοσμοϊστορικές αλλαγές στην Ελλάδα, έχουν εκλεχτεί δεκάδες βουλευτίνες, το ποσοστό τους στη Βουλή έχει αυξηθεί αισθητά –κι όμως, λέτε να δηλώνεται ακόμα ως «βουλευτίνα» η σύζυγος του βουλευτή;

 

Και ποιο λεξικό συμβουλεύτηκε επιτέλους ο σ. Κοροβέσης; Το λεξικό του ιδρύματος Τριανταφυλλίδη, διότι αυτό φαντάζομαι πως θα χρησιμοποιεί, δηλώνει καθαρά πως ο τύπος βουλευτίνα είναι το θηλυκό του «ο βουλευτής», πλάι και ισότιμα με το «η βουλευτής». Λιγάκι πιο συντηρητικό, το λεξικό Μπαμπινιώτη, καταγράφει ωστόσο το βουλευτίνα κι αυτό στο λήμμα βουλευτής, με τον προσδιορισμό «λαϊκό». Κανένα σύγχρονο λεξικό δεν έχει τη σημασία βουλευτίνα = σύζυγος βουλευτή. Καιρός δεν είναι να προμηθευτούν στον Σύριζα τα πιο καινούργια λεξικά;

 

Αν ανατρέξουμε στα σώματα κειμένων του γκουγκλ, θα δούμε ότι όλες σχεδόν οι ανευρέσεις του όρου «βουλευτίνα» αφορούν τη γυναίκα που έχει εκλεγεί στη Βουλή και όχι βέβαια τη σύζυγο ενός άντρα βουλευτή. Ωστόσο, δεν θα αρνηθώ ότι ο όρος «βουλευτίνα», αυτή τη στιγμή που μιλάμε, έστω κι αν αυτό ισχύει όλο και λιγότερο, έχει μιαν ελαφριά χροιά «οικειότητας» την οποία ίσως κάποιες βρουν ανάρμοστη.

 

Αλλά, θα μου πείτε, ο Περικλής Κοροβέσης έκανε μια άλλη πρόταση –να πούμε «βουλεύτρια», μια ευφυή λύση που αποφεύγει τον σκόπελο του «υποτιμητικού» ή «ανάρμοστα οικείου» -ίνα. Ο σ. Περικλής δεν είναι ο πρώτος που προτείνει τη «βουλεύτρια» -έχουν προηγηθεί μεγάλες μορφές του δημοτικισμού, αλλά η μνήμη μου δεν με βοηθάει αν ήταν ο Εμμ. Κριαράς ή ο Αγ. Τσοπανάκης που εισηγήθηκε να χρησιμοποιείται ο τύπος «βουλεύτρια». Όμως, η πικρή αλήθεια είναι ότι ο τύπος βουλεύτρια, που τόσα χρόνια έχει προταθεί, δεν έπιασε. Ελάχιστα χρησιμοποιείται, έως καθόλου. Ψάχνω στο γκουγκλ και βρίσκω τις εξής αναλογίες:

 

η βουλευτής 111.000 ανευρέσεις

η βουλευτίνα 4.130

η βουλεύτρια 9

 

της βουλευτού    22300 ανευρέσεις

της βουλευτίνας 1490

της βουλεύτριας 1

 

Δηλαδή, μπορεί το «η βουλευτής» να υπερισχύει συντριπτικά, αλλά η μόνη αξιόλογη «αντιπολίτευση» έρχεται από το «βουλευτίνα», όχι από το «βουλεύτρια», το οποίο σχεδόν δεν λέγεται, όσο κι αν θεωρητικά είναι «σωστότερο». Η γλώσσα παίρνει μυστήριους δρόμους. Ας πάρουμε ένα άλλο ουσιαστικό, πολύ όμοιο με το «βουλευτής», το «εκπαιδευτής». Όπως θα περιμένατε, ο τύπος «η εκπαιδευτής» είναι μειοψηφικός, ο τύπος «η εκπαιδεύτρια» είναι ο κανονικός με πολύ μεγάλη υπεροχή εμφανίσεων… και βέβαια ο τύπος «η εκπαιδευτίνα» είναι ανύπαρκτος. Δεν θα αρνηθώ πως η αιτία για την υπεροχή της βουλευτίνας είναι ότι βουλευτίνες ως σύζυγοι βουλευτών υπήρχαν περίπου 100 χρόνια πριν αρχίσουν να εκλέγονται γυναίκες στη Βουλή, όμως η σημερινή υπεροχή του τύπου βουλευτίνα απέναντι στο βουλεύτρια είναι γεγονός.

 

Θα μου πείτε, αν είναι να κοιτάζουμε ποιος τύπος πλειοψηφεί, γιατί να μην υιοθετήσουμε μια και καλή τον τύπο «η βουλευτής» που υπερισχύει συντριπτικά σε συχνότητα και έχει το 95% των ανευρέσεων; Θα επιχειρήσω να απαντήσω σ’ αυτό.

 

Ο τύπος «η βουλευτής» πράγματι υπερισχύει συντριπτικά στις ανευρέσεις, αλλά είναι ο θεσμικός τύπος. Πριμοδοτείται από τη χρήση του στην επίσημη γλώσσα και από την τρομοκρατία που έχει εξαπολυθεί εναντίον των έμφυλων τύπων. Το γεγονός ότι ο έμφυλος τύπος για μια τόσο επίσημη λέξη βρίσκει ένα 5% των ανευρέσεων είναι μάλλον ενθαρρυντικό για το μέλλον του.

 

Έπειτα, ας κοιτάξουμε από πιο κοντά τα στατιστικά στοιχεία. Είπαμε ότι ο τύπος «βουλευτής» υπερτερεί συντριπτικά από τον τύπο «βουλευτίνα», με πάνω από 95%. Γιά να τούς βάλουμε ένα επίθετο μπροστά:

η νέα βουλευτής: 89 ανευρέσεις, η νέα βουλευτίνα: 6 ανευρέσεις. Πάλι υπερέχει ο ερμαφρόδιτος τύπος.

Άλλο επίθετο:

η δραστήρια βουλευτής 4 ανευρέσεις – η δραστήρια βουλευτίνα 3. Σχεδόν ισοπαλία, αλλά είναι μικρό το δείγμα.

Άλλο:

η όμορφη βουλευτής 9 ανευρέσεις – η όμορφη βουλευτίνα 63! Πλήρης αναστροφή της κατάστασης!

 

Και πάλι, ας δούμε την αιτιατική πληθυντικού, τη μόνη στην οποία ο ερμαφρόδιτος τύπος διαφοροποιείται από τον αρσενικό (διότι στην ονομαστική και στη γενική πληθυντικού, όταν λέμε «των βουλευτών» δεν ξέρουμε αν εννοούμε μόνο άντρες ή μόνο γυναίκες). Λοιπόν, ενώ στον ενικό η υπεροχή του ερμαφρόδιτου τύπου είναι αναντίρρητη, στην αιτιατική πληθυντικού ο έμφυλος τύπος εμφανίζεται συχνότερος:

 

τις βουλευτές 112

τις βουλευτίνες 300

τις βουλεύτριες ---


Συμπέρασμα; Όταν η βουλευτίνα είναι μία, εύκολα μπορούν να της φορέσουν τη μπούρκα του ερμαφρόδιτου τύπου. Όταν όμως γίνονται πολλές βουλευτίνες, ή όταν στη μία δίνουμε χαρακτηριστικά θηλυκότητας (όμορφη) τότε η μπούρκα σκίζεται και λάμπει η γυναίκα με όλο της το κάλλος!

 

Σε μια συζήτηση που είχαμε στο φιλικό ιστολόγιο του Χασοδίκη (δεν θέλει φιλοσοφία για να καταλάβετε πως συμμετείχαν κυρίως δικηγόροι) ένας φίλος υποστήριξε ότι οι τύποι όπως «η βουλευτής, η δικαστής» δεν είναι ερμαφρόδιτοι, αφού «το γένος του φορέα τους αποκαλύπτεται από το άρθρο». Όμως, πάρα πολλές φορές δεν υπάρχει άρθρο ή δεν είναι αποκαλυπτικό:

Παράδειγμα: πριν από λίγο καιρό η κ. Παζαΐτη κάλεσε σε γεύμα τους συζύγους των βουλευτών. Προκειμένου να σκεφτούν οι αναγνώστες ότι έχουν αρχίσει γάμοι ομοφύλων, η Ελευθεροτυπία έγραψε, και της είπα μπράβο, "των βουλευτίνων"

Αλλά, και να υπάρχει το άρθρο, για σκεφτείτε αν έρχεται ομαλά μια φράση όπως:


* Το 1907 εκλέγονται στη Φινλανδία οι πρώτες βουλευτές.


* Η κ. Πετραλιά κάλεσε σε σύσκεψη τις βουλευτές όλων των κομμάτων για το ασφαλιστικό (δεν λέγεται, παραδεχτείτε το! Μήπως θα πείτε "τις γυναίκες βουλευτές"; Έστω. Αλλά στην πρόσκληση ανταποκρίθηκαν μόνο μερικές βουλευτίνες. Εσείς θα τολμούσατε να γράψετε "μερικές βουλευτές της ΝΔ και του ΛΑΟΣ"; Η εφημερίδα ευτυχώς όχι. Και στον τίτλο η εφημερίδα έβαλε "Βουλευτίνες της ΝΔ και όχι όλες". Εσείς τι θα βάζατε; Βουλευτές της ΝΔ και όχι όλες; Γυναίκες βουλευτές της ΝΔ και όχι όλες; Ενώ τι ομαλό είναι το βουλευτίνες (ή το βουλεύτριες, ο όποιος έμφυλος τύπος).

Τώρα, στο υποκειμενικό θέμα, πράγματι αναγνωρίζω ότι ορισμένοι που έχουν κατά νου παλιότερες χρήσεις θεωρούν υποτιμητικό το "βουλευτίνα". Με τη χρήση και την τριβή, ασφαλώς θα αλλάξουν γνώμη.

Το "η βουλευτής" όμως έχει δοκιμαστεί και έχει αποτύχει. Όχι μόνο για λόγους ισότητας φύλου, που λέτε -αλλά και επειδή είναι ελαττωματικό στις πλάγιες πτώσεις. Δηλαδή, άλλοτε ("της βουλευτού") έχει ανώμαλο σχηματισμό, άλλοτε δεν διακρίνεται από το αρσενικό ("των βουλευτών") και άλλοτε, αν και ομαλό, δεν λέγεται ("τις βουλευτές").

 

Και θα κλείσω με ένα απόσπασμα από παλιό άρθρο του Αντρέα Παππά: «Για να καταλήξω, όμως, και σε κάποιου είδους (βελτιωτική, έστω) πρόταση, όπως είχα δεσμευτεί, θα έλεγα ότι σε ορισμένες τουλάχιστον περιπτώσεις θα μπορούσαμε σιγά σιγά να αρχίσουμε να αποφεύγουμε βάρβαρες και άχαρες διατυπώσεις όπως η (ευρω)βουλευτής/της (ευρω)βουλευτή/ού και να χρησιμοποιούμε τον σαφώς πιο δόκιμο και ορθό τύπο η βουλεύτρια/της βουλεύτριας, η δικάστρια/της δικάστριας, η ειδική αγορήτρια κ.ο.κ. Ακόμη και ο τύπος η βουλευτίνα/της βουλευτίνας ή η δικαστίνα/της δικαστίνας, έστω και αν δεν είναι «του γούστου μου», πιστεύω ότι είναι προτιμότερος από την αφασική αμηχανία τού η βουλευτής/της βουλευτού ή η δικαστής/της δικαστού.»

 

Επομένως: Να τη λέμε βουλευτίνα, σ. Περικλή!

 

 

 

Επίμετρο: Η παροιμία για την κενόδοξη σύζυγο

 

Από περιέργεια, κοίταξα στο γκουγκλ να δω πόσο χρησιμοποιείται σήμερα η παροιμία «Ας με λένε ___  κι ας πεθαίνω από την πείνα».

 

Λοιπόν, έχει γύρω στις 20 ανευρέσεις, αν και σε μερικές περιπτώσεις τη βρίσκω σε συλλογές παροιμιών. Από αυτές τις ανευρέσεις, συντριπτικά υπερτερεί η δημαρχίνα, με 7 ανευρέσεις. Από 2 ανευρέσεις βρήκα για τη βοϊβοντίνα, την κυραΜπεήνα και την υπουργίνα, και από μία για τη Ζοζεφίνα, τη Σεραφίνα, την κοτζαμπασίνα, τη μπακαλίνα και τη βουλευτίνα –που ήταν αναδημοσίευση της αγόρευσης του Κοροβέση.

 

Κάνοντας σύγκριση με το άρθρο του Λουκάτου, βρίσκουμε συρρίκνωση της ποικιλίας των παραλλαγών. Ο Λουκάτος στο άρθρο του δίνει τις εξής παραλλαγές:

 

 

Να σημειώσω πως τη μπακαλίνα, τη Ζοζεφίνα και τη Σεραφίνα δεν τις καταγράφει ο Λουκάτος. Επίσης πως αυτοί οι δυο τελευταίοι τύποι δεν δηλώνουν συζύγους αξιωματούχων αλλά γυναίκες αυθυπόστατες, ενδεχομένως χειραφετημένες ή ανεξάρτητες ή κοσμογυρισμένες. Γι’ αυτό, και πάλι: να τη λέμε βουλευτίνα!

 

 

 

 Επιστροφή στα Μουστάκια της Τζοκόντας

 Επιστροφή στις "γλωσσικές ακρότητες"
Αρχική σελίδα του Νίκου Σαραντάκου


© 2008 Νίκος Σαραντάκος
sarant@pt.lu