Γι' αυτό κλείσατε το σάιτ των παιδιών;

Ώστε γι’ αυτό κλείσατε το σάιτ των παιδιών;

Πριν από λίγο καιρό, θα το διαβάσατε, η Εταιρεία Προστασίας Οπτικοακουστικών Έργων έστειλε εξώδικα σε ιστοτόπους που δημοσίευαν υποτίτλους κινηματογραφικών ταινιών και τηλεοπτικών σειρών, αναγκάζοντάς τους να σταματήσουν τη δραστηριότητά τους. Ποια δραστηριότητα; Τα παιδιά αυτά έβλεπαν τις ταινίες ή τα επεισόδια των σειρών και εντελώς ερασιτεχνικά έκαναν μετάφραση των διαλόγων και υποτιτλισμό, κι έβαζαν υποτίτλους. Η λέξη «ερασιτεχνικά» εδώ έχει αρκετές σημασίες· τα παιδιά το έκαναν από μεράκι και για το καμάρι της αφιλόκερδης προσφοράς που τόσες εξαίρετες ιντερνετικές πρωτοβουλίες έχει γεννήσει· σίγουρα, το έκαναν και με ερασιτεχνικά μέσα και με άνισα αποτελέσματα· κάποτε οι υπότιτλοί τους είχαν αδυναμίες, πολλές όμως φορές δεν είχαν τίποτα να ζηλέψουν από τους επίσημους του εμπορίου, αντίθετα μάλιστα.

Τις προάλλες θυμήθηκα αυτό το επεισόδιο, όταν ο Φίλος μου που Φωτογραφίζει μού έδωσε ένα ντιβιντί με τον Αλέν Ντελόν. Θα σ’ ενδιαφέρει, μου είπε. Τον κοίταξα απορημένος. Για τους υποτίτλους, συνέχισε. Το ντιβιντί αυτό ανήκει σε μια σειρά ταινιών με τον Ντελόν, που μοίραζε κάποια εφημερίδα το καλοκαίρι (θαρρώ η Καθημερινή). Είναι δηλαδή κανονική, νόμιμη έκδοση, και βέβαια οι υπότιτλοι έχουν γίνει από κανονική εταιρεία, όχι από παράνομους ερασιτέχνες. Για την ιστορία, η ταινία λέγεται «Ο θάνατος ενός διεφθαρμένου». Γυρίστηκε περί το 1977 και εκτός από τον Ντελόν παίζουν κάμποσοι ακόμα γνωστοί, όπως η νεότατη τότε Ορνέλα Μούτι ή ο Κλάους Κίνσκι.

Η καλή μέρα από το πρωί φαίνεται. Με το που αρχίζει η ταινία, πέφτει η εξής ανακοίνωση και μαζί της το πρώτο μαργαριτάρι:

Επιφυλάσσονται τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και προστασίας

Η συνέχεια είναι δυστυχώς αντάξια και χειρότερη. Θα σταχυολογήσω λίγα μόνο αντιπροσωπευτικά παραδείγματα.

α) Ανορθογραφίες και ασυνταξίες. Πολλές βγάζουν μάτι ή προκαλούν γέλιο, όπως: του καινού που άφησε, δεν πιστεύει λέξει, ηρεμίστε, τις διεθνής. Αν τις έκανε ερασιτέχνης, θα χλευάζαμε. Τώρα;

β) Πού να ανοίγω λεξικό…. Σε ένα σημείο, μιλώντας για διεφθαρμένους πολιτικούς, γίνεται λόγος για pots-de-vin d’échelle européenne, παναπεί λαδώματα ευρωπαϊκής κλίμακας ή μίζες αν προτιμάτε, ή κάποιον άλλο από τους άφθονους όρους που διαθέτει η ιδιαίτερα πλούσια σ’ αυτό το θέμα γλώσσα μας. Ο επαγγελματίας που μετέφρασε, μη γνωρίζοντας τη λέξη και θεωρώντας αμάρτημα ν’ ανοίξει λεξικό, αυτοσχεδιάζει: Κατασκευές ευρωπαϊκής κλίμακας.

Η απέχθεια προς το λεξικό φαίνεται και στο σημείο όπου γίνεται λόγος για ένα δείπνο, στο οποίο έφαγαν turbot à l’orange, το οποίο είναι αγαπημένη γαλλική συνταγή. Αυτό το τουρμπό είναι ένα ακριβό ψάρι, θαρρώ το καλκάνι. Ο επαγγελματίας που μετέφρασε δεν είχε καιρό για χάσιμο. Αντί ν’ ανοίξει λεξικό, το άφησε αμετάφραστο –και μάλιστα λάθος: τουρμπόν με πορτοκάλι.

Σε μια στιγμή όπου η ασυνταξία συνδυάστηκε με το μίσος προς τα λεξικά, η φράση épuration de certaines cliques αποδόθηκε κομψότατα: τη δημιουργία κάποιων κλίκων!! Φυσικά πρόκειται για ξεκαθάρισμα, όχι δημιουργία, περίπου το αντίθετο δηλαδή. Και ένας ερασιτέχνης θα απέφευγε την αχώνευτη γενική πληθυντικού «κλίκων» (που είναι και λάθος· όχι βέβαια ότι το σωστό, κλικών, είναι καλύτερο).

γ) Αχ δάσκαλε!

Οι Γάλλοι, τους δικηγόρους (και τους συμβολαιογράφους) τους προσφωνούν Maître. Αυτή η πολιτισμική ιδιαιτερότητα δεν είναι γνωστή στον επαγγελματία μας. Έτσι, στο έργο υπάρχει ένας δικηγόρος, ο Λακόρ, τον οποίο όλοι προσφωνούν «δάσκαλο Λακόρ», και συνεχώς δάσκαλο τον ανεβάζουν και δάσκαλο τον κατεβάζουν.

δ) Πώς κολλάνε τα μπρίκια;

Σε κάποιο σημείο, ένας αντικιέρης λέει ότι αγόρασε ένα άγαλμα του Βούδα για «σαράντα μπρίκια». Πριν σκεφτείτε πως η οικονομία της Γαλλίας έχει πέσει σε προνομισματικό στάδιο και δουλεύει με ανταλλαγές προϊόντων, να σας πω ότι brique είναι γαλλικά το τούβλο και, πολύ λογικά, στην αργκό είχε ονομαστεί brique το εκατομμύριο, όπως νομίζω πως είχε γίνει και στα ελληνικά. Η υπόθεση λιγάκι μπερδεύεται, γιατί brique αρχικά ήταν το εκατομμύριο των παλιών φράγκων, τα οποία μεν άλλαξαν περί το 1957 αλλά όλοι οι Γάλλοι εξακολουθούσαν είκοσι (και σαράντα) χρόνια μετά να τα χρησιμοποιούν στην καθημερινή τους ομιλία περί χρηματικών ποσών, άρα brique στην περίπτωση του αγάλματος ήταν το δεκαχίλιαρο, σαράντα δεκαχίλιαρα κόστισε ο Βούδας. Είτε πάντως εκατομμύριο είτε δεκαχίλιαρο, το βέβαιο είναι πως δεν κόστισε… σαράντα μπρίκια! Που σαν λάθος είναι ακόμα πιο αστείο, διότι το μπρίκι (του καφέ) δεν λέγεται brique στα γαλλικά –bric λέγεται το πλοίο μπρίκι (προφέρεται ίδια με το brique). Λέτε να εννοούσε αυτό ο φωστήρας μας; Σαράντα πλοία κόστισε ο Βούδας;

ε) Και στο τέλος, Νομανσλάνδη

Δεν θα σταθώ σε όλα τα μαργαριτάρια. Μερικά είναι πολύ αστεία αλλά θέλουν αρκετή ανάπτυξη για να τα περιγράψω. Πάντως, οι parlementaires είναι βουλευτές και όχι βουλευτικοί όπως θέλει ο υποτιτλιστής, η τυποποιημένη απάντηση pas fatalement σημαίνει όχι αναγκαστικά ή όχι υποχρεωτικά και πάντως όχι όχι μοιρολατρικά, κι όταν δυο συνάδελφοι δίνουν ραντεβού à la boîte δεν εννοούν στη μπουάτ, αλλά στο γραφείο τους.

Θα κλείσουμε λοιπόν με ένα μαργαριτάρι κατηγορίας Νομανσλάνδης, όπου ο επαγγελματίας υποτιτλιστής έπλασε ένα τοπωνύμιο, το μυστηριώδες Βνουράπ. Και ερωτώ, τι είναι το Βνουράπ, που παρουσιάζεται, δύο μάλιστα φορές, προς το τέλος του έργου; Όσο κι αν ψάχνετε, δεν θα το βρείτε, οπότε ας το πάρει το ποτάμι. Το εξωτικό Βνουράπ βρίσκεται στο κέντρο του Παρισιού, μόνο που είναι… η λεωφόρος Ραπ, Avenue Rapp. Οι γάλλοι, όταν λένε διευθύνσεις, δεν βάζουν μπροστά πρόθεση. Λέει λοιπόν ο αστυνομικός στον ύποπτο, Vouz étiez Avenue Rapp (ήσασταν στη λεωφόρο Ραπ), ο φωστήρας μας θεωρεί πως το a του avenue είναι η πρόθεση à, και έτσι φτιάχνει το Βνουράπ, σημαντικό αξιοθέατο της Νομανσλάνδης.

Ωστόσο, πρέπει να αναγνωρίσουμε στον επαγγελματία μας ότι έκανε τη δουλειά του σεβόμενος την αρχή της διατήρησης των Ανύπαρχτων. Θέλω να πω, αν δημιούργησε ένα ανύπαρχτο τοπωνύμιο, ωστόσο σε άλλο σημείο του έργου εξαφάνισε ένα πραγματικό, κι έτσι πάτσισε. Πράγματι, σε ένα σημείο ο διεφθαρμένος βουλευτής δίνει οδηγίες στον Ντελόν, πώς θα πάει σ’ ένα σπίτι στα προάστια. Και του λέει να πάρει τη λεωφόρο και στο ύψος της διάστιξης να στρίψει. Αυτή η διάστιξη είναι εφεύρεση του υποτιτλιστή. Στην πραγματικότητα, του είπε να στρίψει το ύψος της Ποντουάζ (Pontoise, είναι προάστιο του Παρισιού) και μάλιστα στο σημείο εκείνο βλέπουμε και τις πινακίδες στο δρόμο να γράφουν Pontoise. Αγέρωχος ο υποτιτλιστής μας δεν χαμπαρίζει από τοπωνύμια –αφού μεταφράζεται, θα το μεταφράσει, έστω και με το ζόρι. Διάστιξη λοιπόν!

Ξαναλέω, τα λάθη είναι κι άλλα, και οι ανορθογραφίες κι ασυνταξίες ακόμα περισσότερες. Αν βλέπαμε αυτή τη δουλειά σε ένα σάιτ των ερασιτεχνών, θα λέγαμε ότι από το τζάμπα δεν έχουμε απαιτήσεις. Εδώ όμως; Η αγαπητή Εταιρεία Προστασίας Οπτικοακουστικών Έργων, που κατάφερε να κλείσει τα σάιτ των παιδιών που έκαναν με τόσο μεράκι ένα ωφέλιμο για όλους χόμπι, εκπροσωπεί ασφαλώς και την εταιρεία που παρήγαγε αυτό το ντιβιντί με τον άθλιο υποτιτλισμό. Άθλιο αλλά νόμιμο. Των παιδιών ήταν παράνομο, αλλά πολύ καλύτερο.

Μάλλον γι’ αυτό θα έκλεισαν το σάιτ των παιδιών.