Γκράμσκι: Άγνωστος φιλόσοφος ή μεταφραστικό φιάσκο;

Ένας άγνωστος ιταλοπολωνός φιλόσοφος κι ένα μεταφραστικό φιάσκο

Διαβάζω στην Ελευθεροτυπία της Δευτέρας 14.4.08 τη συνέντευξη που παραχώρησε σε δημοσιογράφο της εφημερίδας ο Φράνκο Τζορντάνο, ηγέτης της συμμαχίας της αριστεράς στις πρόσφατες βουλευτικές εκλογές. Τη συνέντευξη πήρε ο Νίκος Κατζηλάκης, αλλά αναφέρεται ως μεταφραστής ο Β. Τσ. Στην εφημερίδα δίνεται ολόκληρο το όνομα, αλλά εγώ το σβήνω. (Αν σας ενδιαφέρει, να το δείτε εδώ) Ο λόγος που το σβήνω είναι ότι, αν και γενικά είναι πολύ καλό (και μάλλον σπάνιο) να υπάρχει μνεία και του ονόματος του μεταφραστή, και μάλιστα όχι σε αναδημοσίευση άρθρου παρά σε συνέντευξη, στην προκειμένη περίπτωση η αναφορά του ονόματος μάλλον για κάρφωμα πρέπει να θεωρηθεί παρά για αναγνώριση.

Εννοώ ότι, δυστυχώς, η όλη συνέντευξη είναι περιβόλι, με κάμποσα χοντρά λάθη και απίστευτα άγαρμπα ελληνικά. Την προσοχή μου την τράβηξε πρώτα ένα απόσπασμα όπου έλεγε ότι «Οι πολιτικές της κυβέρνησης Πρόντι καθορίζονται από την κομματική μετριοπαθή πτέρυγα», και με παραξένεψε αυτό, αφενός επειδή στα ελληνικά θα βάζαμε ανάποδα τη σειρά των επιθέτων (από τη μετριοπαθή κομματική πτέρυγα) ή ακόμα καλύτερα θα λέγαμε από τη μετριοπαθή πτέρυγα του κόμματος, αλλά και επί της ουσίας, επειδή την κυβέρνηση Πρόντι δεν τη στήριζε ένα κόμμα αλλά ένας συνασπισμός κομμάτων, μάλλον ετερογενής άλλωστε και γι’ αυτό και διαλύθηκε. Οπότε αναρωτιόμουν ποια να ήταν η ιταλική λέξη που κακομεταφράστηκε.

Ύστερα όμως το μάτι μου προχώρησε δυο-τρεις αράδες παρακάτω, και είδα ότι αυτά ήταν πταίσματα. Διότι, είδα σημεία και τέρατα. Πρώτα-πρώτα, είδα ότι «η δεξιά (…) γνωρίζει να εξασκεί αυτό που ο Γκράμσκι ονομαζε …» Ωπ! Ποιος είναι ο Γκράμσκι; Κανένας Αμερικανοεβραίος σαν τον Τσόμσκι; Κανένας Πολωνός σαν τον Γκόρσκι; Μάλλον για ιταλοπολωνό φιλόσοφο τον κόβω.

Στα σοβαρά όμως, πρόκειται φυσικά για τον Αντόνιο Γκράμσι, που βέβαια γράφεται Gramsci, αλλά φυσικά προφέρεται Γκράμσι και είναι πασίγνωστος στη χώρα μας, μέχρι κι οι πέτρες τον ξέρουν, οπότε απορώ, για να γράφει κανείς Γκράμσκι, από ποιον πλανήτη έχει κατεβεί; (Μην είναι τυπογραφικό λάθος; Και ποιο λόγο είχε τάχα ο διορθωτής να βάλει το κάπα με δική του πρωτοβουλία;)

Στην ίδια πρόταση, ο κεραυνός ξαναχτυπάει. Διαβάζουμε ότι αυτό που ο Γκράμσκι ονόμαζε οπισθοδρομική πολιτιστική ηγεμονία είναι μια έννοια «η οποία συμμερίζεται από ένα σημαντικό μέρος του ιταλικού πληθυσμού». Τώρα, το συμμερίζομαι είναι ρήμα αποθετικό, οπότε δεν σηκώνει την παθητική διάθεση. Ή θα βάλεις άλλο ρήμα, ξερωγώ υποστηρίζεται, υιοθετείται, ακολουθείται, έχει απήχηση σε, ή θα το στρίψεις στην ενεργητική, και εδώ στρίβει πολύ εύκολα: άποψη, «την οποία συμμερίζεται σημαντικό τμήμα του πληθυσμού» (το «ένα» πριν από το «σημαντικό» περισσεύει, βέβαια, αλλά όταν γίνεται ληστεία μετά φόνου δεν δίνουμε κλήση για παράνομο παρκάρισμα).

Δεν λέω, σε μερικές περιπτώσεις, σαν τις μετοχές που «διαπραγματεύονται» ή τους «εκμεταλλευόμενους», το αποθετικό ρήμα γίνεται δεκτό (καταχρηστικά, ίσως) με παθητική διάθεση –αλλά εδώ είναι περιττό τελείως και για να χρησιμοποιήσω μια ποδοσφαιρική αναλογία είναι φάουλ που σηκώνει απευθείας κόκκινη. Όπως και ο Γκράμσκι άλλωστε, που σηκώνει και αποκλεισμό για όλη την αγωνιστική περίοδο.

Μήπως όμως αδικούμε το μεταφραστή; Μήπως απομονώνω μια άτυχη λέξη, που θα μπορούσε βρε αδερφέ να είναι και τυπογραφικό λάθος; Δεκτή η ένσταση, ας δώσω μια ολόκληρη πρόταση. Όποιος καταλάβει τι εννοεί ο ποιητής, παρακαλείται να μου γράψει.

Η ερώτηση του δημοσιογράφου είναι:

Ποια είναι η κύρια ανησυχία σας σε μια πιθανή επιστροφή του Μπερλουσκόνι στην πρωθυπουργία; Πού θα εστιάσετε ως αντιπολίτευση;

Και η απάντηση:
«Δεν θα κάνουμε σκληρή αντιπολίτευση χωρίς εκπτώσεις σε μια πιθανή καινούργια κυβέρνηση Μπερλουσκόνι χωρίς να ψάξουμε συμμαχίες με το Δημοκρατικό Κόμμα, αναζητώντας τον συντονισμό μιας αντιπολιτευτικής δράσης με εκείνο το κόμμα που θα την καταστήσει όσο το δυνατόν αποτελεσματικότερη. Το Δημοκρατικό Κόμμα όμως θα πρέπει να ξεκαθαρίσει ότι είναι μη διαθέσιμο για οποιαδήποτε συμφωνία, για να καταστήσει πιο αιχμηρή την αντιπολίτευση».

Οπότε, ή ο σινιόρ Τζορντάνο δεν ξέρει τι λέει και καλά κάναν και τον καταψήφισαν οι Ιταλοί, ή, το μάλλον βέβαιο, ο μεταφραστής το έσφαξε το απόσπασμα, το παραμόρφωσε τόσο που το έκανε αγνώριστο. Πάντως, Γκράμσκι δεν υπάρχει. Κι αν καταλάβατε τι ήθελε να πει ο σινιόρ Τζορντάνο, το ξαναλέω, γράψτε μου.