Αχαιοί τηλευαγγελιστές

Αχαιοί τηλευαγγελιστές

Λένε πως η καλή μετάφραση πρέπει να περνάει απαρατήρητη, να μην καταλαβαίνει ο αναγνώστης πως διαβάζει μετάφραση· λένε ακόμα πως πρέπει να διατηρεί αντιστοιχία ύφους και ύψους. Αν στο πρωτότυπο λέει για κάποιον ότι he died last night θα είναι παράλογο να μεταφράσουμε «τίναξε τα πέταλα», κι αν λέει he kicked the bucket θα είναι κωμικό να πούμε «έφυγε για το μεγάλο ταξίδι». Απλά όλα αυτά και αυτονόητα, όμως στην πράξη δεν τηρούνται πάντοτε.

Διαβάζω τον εκτενή πρόλογο του βιβλίου του Ντώκινς «Η περί Θεού αυταπάτη» (τίτλος που δεν μου πολυαρέσει, παρεμπιπτόντως) και φτάνω σ’ ένα σημείο όπου ο συγγραφέας φαντάζεται έναν κόσμο χωρίς θρησκεία, δηλαδή κατ’ αυτόν έναν κόσμο όπου δεν υπάρχουν Σταυροφορίες, κυνήγι μαγισσών, 11η Σεπτεμβρίου κτλ. και, συνεχίζοντας τον κατάλογο, όπου δεν υπάρχουν … και εδώ γουρλώνω τα μάτια:

φανταχτερά ντυμένοι καρηκομόωντες τηλεευαγγελιστές που «ξαλαφρώνουν» εύπιστους ανθρώπους από τα χρήματά τους.

Ωπ! Τι σπάνιο πουλί είναι τούτο; Τι τέρας και σημείο; Καρηκομόωντες; Αν θυμάμαι καλά, θα πει μακρυμάλληδες. Φυσικά είναι ομηρικό, φυσικά είναι από την Ιλιάδα (οι καρηκομόωντες Αχαιοί), φυσικά δεν υπάρχει στα σημερινά λεξικά της νεοελληνικής. Και επειδή ο Ντόκινς δεν είναι κλασικός φιλόλογος, πάω στοίχημα πως δεν το είχε έτσι στο πρωτότυπο. Επομένως, σύμφωνα με τα παραπάνω κριτήρια, η μετάφραση απέτυχε διότι μόνο απαρατήρητη δεν πέρασε –εκτός βέβαια αν ο Ντόκινς ήθελε να μεταφέρει κάτι ανάλογο, αν είχε κάποια παλιά αγγλική λέξη, ίσως σκοτσέζικη από την εποχή των ανυπόταχτων χαϊλάντερ. Ανατρέχω στο πρωτότυπο:

shiny-suited bouffant-haired televangelists fleecing gullible people of their money

Όχι, δεν έχει αρχαία σκοτσέζικη λέξη ο Ντόκινς. Τι θα πει όμως bouffant-haired; Είναι είδος χτενίσματος, που έχει τα μαλλιά σηκωμένα προς τα πάνω. Και δεν είναι δα και τόσο σπάνια λέξη, αφού την έχει και το λεξικό της Ματζέντας και την εξηγεί «φουσκωτός (για κόμμωση)». Συνήθως γυναίκες έχουν την κόμμωση αυτή, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη Σάρα Πέιλιν, την ρεπουμπλικάνα υποψήφια αντιπροεδρίνα των ΗΠΑ (ελπίζω σε μερικές βδομάδες να προσθέσω: αποτυχούσα). Στους άντρες, το μαλλί δεν σηκώνεται τόσο.

Στις παρακάτω εικόνες, αριστερά βλέπετε έναν τηλευαγγελιστή με φουσκωτή κόμμωση και δεξιά δυο καρηκομόωντες που παίζουν πεσσούς. Ε, δεν είναι ακριβώς το ίδιο!

Επομένως, η εξωφρενική απόδοση καρηκομόωντες είναι πέρα από όλα τ’ άλλα και ανακριβής, διότι βέβαια άλλο ο μακρυμάλλης κι άλλο ο φουσκοχτενισμένος (ή όπως αλλιώς λέγεται). Ξαναλέω, και ακριβής σημασιολογικά να ήταν η απόδοση, πάλι θα τη θεωρούσα εξωφρενική, σαν να χαρακτήριζε κάποιος ωκύποδα σε μετάφραση τον Τζαμαϊκανό Ουσέιν Μπολτ, ενώ το πρωτότυπο θα έλεγε απλώς fast-paced· αλλά όταν στην εκζήτηση προστίθεται και η ανακρίβεια, τότε παραπάει.

Βέβαια, η εξωφρενική απόδοση δεν οφείλεται σε καθαρό μεταφραστικό λάθος. Δεν έκανε παρανόηση ο μεταφραστής ή ο επιμελητής που διάλεξε να πει «καρηκομόωντες» τους τηλευαγγελιστές. Έκανε μια συνειδητή (αλλά ατυχέστατη) επιλογή. Βρίσκω μάλιστα πως τέτοιο θάρρος, να βάλει λέξη ομηρική σε μετάφραση του Ντώκινς, μάλλον δεν θα το είχε ο μεταφραστής του κειμένου –αυτό μυρίζει επέμβαση του επιμελητή. Αλλά βέβαια, κάτι τέτοιο είναι σκέτη δικιά μου εικασία και δεν θα μάθουμε ποτέ αν είναι αλήθεια.

Το μόνο βέβαιο είναι πως οι τηλευαγγελιστές δεν καρηκομούν.