Κριτική σε μια απάντηση στην απάντηση σε μια κριτική

 

Και επειδή μάλλον σας μπέρδεψα, εννοώ: κριτική δική μου στην απάντηση που έδωσε η κ. Κατερίνα Σχινά στην απάντηση της κ. Λόη στην κριτική που είχε κάνει η κ. Σχινά στη μετάφραση του «Ατλαντα του Ουρανού» του Ντέιβιντ Μίτσελ από την κ. Λόη. Εξαρχής διευκρινίζω ότι ο δικός μου σχολιασμός είναι αμερόληπτος, τόσο με την έννοια ότι ούτε την κ. Σχινά γνωρίζω προσωπικά ούτε την κ. Λόη, όσο και με την επιπλέον έννοια ότι δεν έχω διαβάσει το βιβλίο που μετέφρασε η κ. Λόη, άρα στηρίζομαι μόνο στα μετέπειτα κείμενα.

 

Παρουσιάζοντας το πρώτο μέρος της απάντησης της κ. Σχινά, είχα πει ότι πρόκειται για κείμενο σπάνιου ήθους· το επαναλαμβάνω, τονίζοντας επίσης ότι όποιος ασχολείται με τη μετάφραση αξίζει να το διαβάσει, μεταξύ άλλων και για να δει και να εμπεδώσει την ακόλουθη αρχή:

 

Και για το bonjour ακόμη, όταν τα συμφραζόμενα γεννούν υποψίες, να ανοίγετε λεξικό.

 

Δυστυχώς, δεν μπορώ να παινέψω εξίσου το δεύτερο μέρος της απάντησης της κ. Σχινά. Μάλιστα, έχω αρκετές διαφωνίες. Προσπερνάω τις μεθοδολογικές ή δεοντολογικές (ότι ο αναγνώστης της απάντησης της κ. Σχινά στην εφημερίδα, αγνοεί την απάντηση της κ. Λόη, πράγμα που δυστυχώς είναι ίσως αναπόφευκτο, αλλά τότε η κ. Σχινά θα έπρεπε να παρουσιάσει αλλιώς την απάντηση της κ. Λόη) για να φτάσω στο γλωσσικό ενδιαφέρον.

 

Λέει η κ. Σχινά:

 

Στα κεφάλαια που επιγράφονται «Η ομολογία της Σόνμι - 451», π.χ., ο συγγραφέας στήνει μια πολιτική-τεχνολογική δυστοπία που μας φέρνει στο νου τον Χάξλεϊ ή τον Οργουελ. Τα αγγλικά του είναι απλοποιημένα, συμπυκνωμένα, όπως είναι ήδη, για ορισμένα κοινωνικά στρώματα, τα σημερινά αγγλικά, και, όπως φαίνεται να προβλέπει ο Μίτσελ, και τα μελλοντικά· γράφει π.χ. nite, αντί για night, xecution αντί για execution, soporifix αντί soporifics. Η κ. Λόη, προσπαθώντας «να διατηρήσει τη λογική αυτή», καθώς σημειώνει στην επιστολή της, επέλεξε να απλοποιήσει τις διφθόγγους, «όλα τα αυ/ευ σε αβ/ αφ και αφ/ εφ αντίστοιχα (η ευγνωμοσύνη έγινε εβγνωμοσύνη, το ευχαριστώ εφχαριστώ κ.ο.κ.)». Ομως εδώ, η κ. Λόη, γλιστράει σε έναν ατυχέστατο αναχρονισμό· αντί να επιχειρήσει ένα φαντασιακό άλμα προς το μέλλον, κάνει βουτιά στο παρελθόν, κοντά διακόσια χρόνια πίσω, στον κύκλο του Βηλαρά και του Χριστόπουλου, που υπερασπίζονταν, όντας φανατικά δημοτικιστές, την απόλυτα φωνητική ορθογραφία. Ακόμη κι αν είναι αυτός ο δρόμος που θα πάρουν τα «ελληνικά του μέλλοντος» και όχι μια μετακύλιση προς κάποιο greeklish ιδίωμα, πιστεύω πως ένα «αντηχούν ανάλογο» του πρωτοτύπου δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί με μια τόσο εύκολη και προφανή λύση.

Εδώ θα διαφωνήσω απόλυτα με την κ. Σχινά, και σε δύο επίπεδα.

 

Πρώτον, οι τύποι όπως «εβγνωμοσύνη, εφχαριστώ» δεν παραπέμπουν μόνο στη φωνητική ορθογραφία του Βηλαρά, αλλά έχουν χρησιμοποιηθεί ευρύτατα όχι μόνο πριν από 200 χρόνια, αλλά και τελευταία. Δεν θα αναφέρω τον Καζαντζάκη, που υπέγραφε «Με εβγνωμοσύνη» στα γράμματά του, αλλά ένα σωρό ποιητές και λογοτέχνες (π.χ. ο Κώστας Μίσσιος) και εκδοτικούς οίκους (π.χ. Κάλβος) της δεκαετίας του 1970-1980 που είχαν αντικαταστήσει τα αυ, ευ με αφ/αυ και εφ/εβ. Το αγνοεί αυτό η κ. Σχινά άραγε ή έχουμε εδώ την καθιερωμένη στους σύγχρονους γραφιάδες προκατάληψη ενάντια στους μαλλιαρούς;

 

Και σήμερα άλλωστε, στα οιονεί προφορικά του Διαδικτύου, βρίσκω εκατοντάδες ανευρέσεις απλογραμμένων τύπων όπως «εφχαριστώ». Επιπλέον, τύπο όπως nite στα αγγλικά είναι κοινοί και ευρέως διαδεδομένοι εδώ και πολλές δεκαετίες (ίσως αιώνες;), ούτε είναι τόσο πρωτότυποι πια και τόσο μελλοντολογικοί (π.χ. το Soporifix, με αυτή την ορθογραφία, είναι ονομασία συγκροτήματος πανκ).

 

Επομένως, η κ. Λόη δεν κάνει ούτε αναχρονισμό, ούτε ατυχέστατο, τουλάχιστον κατά την ταπεινή μου γνώμη· θα έλεγα μάλιστα ότι η «εύκολη και προφανής» λύση της ήταν αυτή που θα διάλεγα κι εγώ, και ότι κατά τη γνώμη μου εδώ η κ. Σχινά έκανε αντιαθλητικό φάουλ που δείχνει ότι δεν αντιμετώπισε καλόπιστα την απάντηση.

 

Ωστόσο, θα συμφωνήσω μαζί της ότι η δική της προτεινόμενη εκδοχή για το καταληκτικό απόσπασμα είναι πολύ καλύτερη.

 

Πρωτότυπο: Most times we cudn't see her, times she was seen, the old crone with a stick, tho' Ι sumtimes seen her as a shimm' rin' girl.

 

Μετάφραση Λόη: Τις πιότερες φορές δεν μποράγαμε να τη βλέπουμε, αλλ' όμως θα 'τανε φορές που τη βλέπαμε, με παλιά κορόνα και κοντάρι, κι εγώ πού και πού την έβλεπα σαν μια ηλιόλαμπρη κοπέλα.

 

Προτεινόμενη εκδοχή: Τις πιο πολλές φορές, να την ιδούμε δεν μπορούσαμε· φορές φανερωνόταν, μπαμπόγρια με ραβδί, μ' όλο που εγώ, καμιά φορά, την έβλεπα σαν λαμπερό κορίτσι.

 

Το χειρότερο δεν είναι ότι η εκδοχή της κ. Σχινά ρέει απείρως καλύτερα από την εκδοχή της κ. Λόη, αλλά ότι η κ. Λόη μάλλον παρανόησε το αγγλικό κείμενο, κάτι που η κ. Σχινά παραλείπει να επισημάνει, από μεγαλοψυχία ή από στενότητα χώρου. Διότι βέβαια old crone δεν είναι η «παλιά κορόνα» που μας λέει η κ. Λόη επειδή μάλλον μπέρδεψε το crown με το crone, αλλά σημαίνει ακριβώς «μπαμπόγρια» όπως σωστά το βάζει η κ. Σχινά.