Κάποιοι οικτίρουν τη νεολαία που μιλάει για πενταήμερες αντί για πενθήμερες διακοπές. Βέβαια, ο τύπος πενθήμερο, με την έννοια της εβδομάδας των πέντε εργάσιμων ημερών, επικρατεί απόλυτα προς το παρόν-όχι μόνο επειδή πρόκειται για "θεσμική", θα έλεγα, λέξη, αλλά και επειδή πρέπει να είναι ιδιαίτερα αγαπητή στον έλληνα. Και το δεκαπενθήμερο αντέχει ακόμη, και καλά κάνει μια και πρόκειται για καθιερωμένη λέξη που έχει χάσει κάπως την έννοια του σύνθετου. Ωστόσο, στα άλλα σύνθετα του "ημέρα" οι νεόπλαστοι, χωρίς δάσυνση, σχηματισμοί είναι όλο και συχνότεροι -μεταφράζοντας τον Λουκιανό, ο Κονδυλάκης έγραφε εφθήμερον, αλλά σήμερα ο τύπος που επικρατεί είναι, εννοείται, επταήμερο.

Παρομοίως, στους αρχαίους βλέπουμε: τεσσαρακονταήμερον, στην Εκκλησιαστική Ιστορία του Ευσεβίου, τριακονταήμερον στα Ιερογλυφικά του Ώρου Απόλλωνος, και μάλιστα τριανταήμερος στον Αισώπου Βίο (την παραλλαγή G).

Μήπως όμως είναι το πενταήμερος η μόνη περίπτωση σύνθετης ή εκθλιπτόμενης λέξης όπου ο κανόνας της δάσυνσης δεν τηρείται πλέον; Κάθε άλλο!

Λέμε εφ' όλης της ύλης, βέβαια, αλλά πρώτα απ' όλα. Λέμε αντηλιά και αντηλιακά, παρ' όλο που ο ήλιος δασυνόταν. Λέμε πεντέξι, ενώ οι θεολόγοι μιλούν για πενθέκτη σύνοδο. Λέμε για αντιαρματικά όπλα (που θα "έπρεπε" να είναι *ανθαρματικά, διότι παράγονται από το αρχαίο άρμα μάχης και όχι το νεότερο άρματα πρβλ. "Δέσπω ρίξε τ' άρματα"). Ακόμη και το κραταιό ανθυπο- δείχνει σημάδια υποχώρησης, μια και είδα πρόσφατα να γίνεται λόγος για αντιυποβρυχιακά όπλα. Χωρίς περισσότερη έρευνα, μπορώ να διακινδυνεύσω την εκτίμηση ότι οι περισσότερες νεόπλαστες σύνθετες λέξεις δεν ακολουθούν τον κανόνα της δάσυνσης. Μήπως όμως αυτό ισχύει μόνο για τη λαϊκοδημοσιογραφική διάλεκτο;

 

Συνέχεια

© 1999 Νίκος Σαραντάκος
sarant@pt.lu