«Φιλελεύθερη» αντιγραφή και κακή μετάφραση
Διαβάζω στην Ελευθεροτυπία της 5.11.2008, δηλαδή της επόμενης μέρας μετά τις αμερικάνικες εκλογές, άρθρο του κ. Θανάση Τσίτσα, με τίτλο «Η άνοδος των Obamacons στην εξουσία». (Για να μη σας μείνει η απορία, Obamacons είναι οι συντηρητικοί που στράφηκαν στον Μπαράκ Ομπάμα). Πριν από το όνομα του δημοσιογράφου υπάρχει η ένδειξη «Αποστολή στο Σικάγο», πράγμα που δηλώνει, θαρρώ, πως ο δημοσιογράφος πήγε στο Σικάγο για να αντλήσει την ύλη του άρθρου του, ή ότι τέλος πάντων βρίσκεται εκεί σε δημοσιογραφική αποστολή. Αυτό δεν το αμφισβητώ, όμως το συγκεκριμένο άρθρο μπορούσε να το γράψει και ο πρώτος τυχών πρωτοετής δημοσιογραφικής σχολής, χωρίς να κουνήσει ούτε ρούπι από το γραφείο του, και ίσως να το έγραφε καλύτερα.
Γιατί; Διότι σχεδόν όλο το άρθρο (και μιλάμε για τετράστηλο άρθρο 830 λέξεων, όχι μικρό πράγμα) εξόν από τις εισαγωγικές παραγράφους, είναι παρμένο από παρόμοιο άρθρο με τίτλο The Rise of the Obamacons, που δημοσιεύτηκε στο αγγλικό περιοδικό Εκόνομιστ στις 23 Οκτωβρίου. Βέβαια, ο δημοσιογράφος αναφέρει τρεις φορές μέσα στο άρθρο του ότι η τάδε άποψη προέρχεται από το περιοδικό Εκόνομιστ, αλλά ο αναγνώστης υποθέτει πως αυτό αφορά τη συγκεκριμένη πρόταση ή έστω παράγραφο, όχι το 90% του άρθρου! Τέλος πάντων, αυτά είναι θέματα δεοντολογίας που αφορούν την εφημερίδα και τους αναγνώστες της. Εμείς να ασχοληθούμε λιγάκι με τη μετάφραση.
Η μετάφραση λοιπόν, είναι γεμάτη από μαργαριτάρια, που τα περισσότερα γίνονται αντιληπτά «δια γυμνού οφθαλμού» ενώ για μερικά χρειάζεται αντιπαραβολή με το πρωτότυπο για να τα ανακαλύψεις. Δεν θα κάτσω να τα απαριθμώ ένα προς ένα, είναι βαρετό· πάντως είναι πολλά. Δειγματοληπτικά, έστω, και επιγραμματικά, να αναφέρω δυο-τρία:
- Λέει η ελληνική
μετάφραση πως ο Ομπάμα «κάνει τώρα μια ομοιόμορφη πρόοδο ή προηγείται σε
αναποφάσιστες ομάδες»· το ακατανόητο «κάνει μια ομοιόμορφη πρόοδο» είναι
στην πραγματικότητα is now level-pegging or leading, που θα πει ότι ο
Ομπάμα έχει φτάσει τον Μακέιν σε αυτές τις κατηγορίες του πληθυσμού (πηγαίνει
στήθος με στήθος, αν θέλετε) ή και προηγείται.
- Το ελληνικό άρθρο λέει
ότι ο Ομπάμα αποδεικνύει ότι «η χώρα είναι τυφλή απέναντι στη φυλετική
αξιοκρατία»· πρόκειται για αντιστροφή νοήματος! Το
αγγλικό
κείμενο
λέει: the country is a race-blind meritocracy, δηλ. [καταλέξη]
ότι η χώρα είναι μια αξιοκρατία τυφλή σε φυλετικά θέματα, ή πιο στρωτά ότι
στη χώρα επικρατεί αξιοκρατία που δεν εξετάζει τη φυλή των πολιτών.
- Το ελληνικό άρθρο λέει
ότι ο Κόλιν Πάουελ στην ταινία W. παρουσιάζεται να εκφράζει αμφιβολίες και
«κατ’ επανάληψη είναι επηρεασμένος από το μακάβριο τρίο των Ντικ Τσένι,
Ντόναλντ Ράμσφελντ και Καρλ Ρόουβ». Αυτό στα ελληνικά δεν στέκει και τόσο.
Επιπλέον, το ρήμα έχει κακομεταφραστεί. Στα αγγλικά, βλέπουμε πως έχει
γίνει μεταφραστικό λάθος που αλλοιώνει το νόημα: is repeatedly overruled by
the ghoulish trio
of… δηλαδή κατ’ επανάληψη δεν επικρατεί η γνώμη του
Πάουελ αλλά υπερτερεί η άποψη της τριάδας των κορακιών.
Αλλά αν περιγράψω αναλυτικά όλα τα λάθη, δεν θα τελειώσουμε ποτέ. Θέλω λοιπόν να σταθώ σε δυο εμφανίσεις του επιθέτου «φιλελεύθερος», τη μια κωμικά λαθεμένη και την άλλη ελαφρώς παραπλανητική. Αξίζει το θέμα, μια και πρόσφατα έγινε κάμποσος θόρυβος επειδή ο εκδότης και ο μεταφραστής του βιβλίου του Πολ Κρούγκμαν επέλεξαν να αποδώσουν «Η συνείδηση ενός προοδευτικού» τον τίτλο Conscience of a Liberal, και δέχτηκαν μύδρους από πολλούς που μίλησαν για χονδροειδή διαστρέβλωση. Να πω παρεμπιπτόντως ότι δεν ξέρω αν θα έκανα την ίδια μεταφραστική επιλογή, αλλά τη σέβομαι· κι αν την επέκρινα, θα την επέκρινα με σεβασμό. Διότι άλλο liberal στην Αμερική κι άλλο φιλελεύθερος στη χώρα του Μητσοτάκη και του Ανδριανόπουλου. Άλλωστε, η απόδοση «προοδευτικός» για το liberal υπάρχει στο παλιό καλό λεξικό του Πένγκουιν που εκδόθηκε το 1975.
Στο άρθρο του κ. Τσίτσα, η ελαφρώς παραπλανητική χρήση του όρου «φιλελεύθερος» γίνεται σε ένα σημείο όπου διαβάζουμε πως ένα μεγάλο κομμάτι των Obamacons αποτελείται από φιλελεύθερους οι οποίοι είναι έξαλλοι με τον συντηρητισμό της κυβέρνησης Μπους. Το αγγλικό κείμενο λέει libertarians, furious with Mr Bush’s big-government conservatism, που είναι κάτι αρκετά διαφορετικό. Καταρχάς, το libertarian δεν είμαι βέβαιος ότι πρέπει να αποδοθεί φιλελεύθερος και όχι ελευθεριακός. Δεύτερον, αυτοί οι ελευθεριακοί δεν είναι έξαλλοι με τον συντηρητισμό του Μπους γενικά, αλλά με τον συντηρητισμό που συνδυάζεται με διόγκωση του κρατικού τομέα (big-government). Αυτό είναι δύσκολο να μεταφραστεί μονολεκτικά, και ο δημοσιογράφος, μη υποχρεωμένος να μεταφράζει κατά λέξη, το έφαγε.
Και να τελειώσουμε με το κωμικό. Λέει το άρθρο ότι η υποστήριξη του Πάουελ ήταν πολύτιμη για τον Ομπάμα και ότι ο Ομπάμα «κάνει φιλελεύθερη χρήση της υποστήριξής του για να αντικρούσει την πιο πρόσφατη ρεπουμπλικανική κριτική ότι είναι σοσιαλιστής». Πώς είπατε; Πώς μπορείς να κάνεις φιλελεύθερη χρήση της υποστήριξης που σου πρόσφερε κάποιος; Δεν μπορείς, εξόν κι αν κακομεταφράζεις το liberal use of his endorsement. Διότι βέβαια, αν κάνουμε το απονενοημένο διάβημα ν’ ανοίξουμε λεξικό (όχι κανα πεντάτομο, το απλό επίτομο του Πένγκουιν αρκεί, κύριε δημοσιογράφε) θα δούμε ότι liberal δεν σημαίνει μόνο ‘φιλελεύθερος’ αλλά και ‘γενναιόδωρος, ανοιχτοχέρης’ και ‘αφειδής, άφθονος’. Επομένως, ο Ομπάμα δεν έκανε καμιά… φιλελεύθερη χρήση, αλλά χρησιμοποίησε αφειδώς την υποστήριξη που του πρόσφερε ο Πάουελ για να αντικρούσει την κριτική ότι είναι σοσιαλιστής. Άλλο το ένα, άλλο το άλλο. Για να δώσουμε ένα παράδειγμα βγαλμένο από τη ζωή, δεν θα λέγαμε ότι ο καλός δημοσιογράφος άντλησε «φιλελεύθερα» υλικό από το άρθρο του Εκόνομιστ, αλλά αφειδώς, κατά βούληση, α βολοντέ που λέμε ελληνικά.
Με το άρθρο τελειώσαμε, αλλά οι πολλές αποδόσεις του liberal δεν τελειώνουν εδώ. Το Liberal studies το αποδίδουμε ελληνικά ελεύθερες σπουδές, αν και στην προκειμένη περίπτωση πρωτότυπος είναι μάλλον ο ελληνικός όρος με τα Κέντρα Ελευθέρων Σπουδών, ενώ το liberal arts το λέμε ελευθέριες τέχνες, αν και στη σημερινή εποχή θα μπορούσαμε επίσης να το αποδώσουμε θεωρητικές σπουδές. Ούτε φιλελεύθερες σπουδές, για να προλάβω επόμενο μαργαριτάρι, ούτε φιλελεύθερες τέχνες!
