Σαρτζετάκης, Λερναίο και ασυνταξίες
Ψάχνοντας κάτι άλλο (και θέλοντας εν μέρει και την ώρα να περάσω, που λέει κι ο Καβάφης), έπεσα πάνω σε μια επιστολή που έστειλε πέρυσι τέτοιον καιρό ο τέως πρόεδρός μας (ένας είναι ο τέως πρόεδρος!) κ. Χρ. Σαρτζετάκης σε εκδήλωση της «Ομάδας 21 Μακεδονίας-Θράκης». Τώρα, τι είναι αυτή η Ομάδα 21 δεν το ξέρω· ίσως πρόκειται για χαρτοπαικτική λέσχη αφιερωμένη στην καλλιέργεια του παιχνιδιού εικοσιμία, ίσως για παράρτημα του «πατριωτικού» (ή εθνικιστικού) Δικτύου 21, πάντως φαίνεται πως η παιδεία είναι μέσα στα ενδιαφέροντά της, γιατί η ημερίδα είχε θέμα την παιδεία –όχι γενικά, αλλά στον 21ο αιώνα. Ίσως η λεπτομέρεια αυτή να ξέφυγε από τον τέως πρόεδρο, μια και η επιστολή που έστειλε είναι γραμμένη φυσικά σε πολυτονικό (και μάλιστα χαρντ πολυτονικό: με βαρείες!) και στη γνωστή σαρτζετάκεια αρχαΐζουσα γλώσσα.
Ένα απόσπασμα τράβηξε την προσοχή μου· το παραθέτω:
Διότι ἡ Παιδεία εἶναι τρισυπόστατη. Νοεῖται κυρίως μὲν ὡς ἐκπαίδευσις, ἀλλὰ παραλλήλως καὶ ὡς καλλιέργεια καὶ ὡς μόρφωσις. Εἶναι χαρακτηριστικόν, ὅτι εἰς τὴν μόνην νοηματικὴν (ὄχι ἁπλῶς συμβολικήν, ὅπως εἶναι ὅλες οἱ ἄλλες) γλῶσσαν τοῦ κόσμου, τὴν ἀνεπανάληπτη ἑλληνική μας γλῶσσα ἡ λέξις «μόρφωσις» ἐπλάσθη ἀπὸ τὸ ρῆμα μορφόω-ῶ, τὸ ὁποῖον σημαίνει παρέχω μορφὴν εἰς τὸ χάος, τὸ ἀδιακόσμητον, ἄτακτον, ἄμορφον σύνολον τοῦ βίου. Καὶ ἡ μέθεξις εἰς τοιαύτην προσπάθειαν, σταθερῶς ἐκδηλουμένη καὶ συνεχιζομένη, ἀποτελεῖ τὴν καλλιέργειαν, αὐτὴν τὴν ὁποίαν ἀμαθεῖς καὶ ἀνελλήνιστοι ὀνομάζουν «κουλτούρα», ἁπλῶς κατὰ θρηνητικὴν φωνητικὴν μεταγραφὴν τῶν ἀντιστοίχων ξένων λέξεων : culture (γαλλικῆς καί, μὲ διαφορετικὴν προφοράν, ἀγγλικῆς), Kultur (γερμανικῆς), κλπ.
Εντάξει, εμείς που χρησιμοποιούμε τον όρο «κουλτούρα» είμαστε αμαθείς και ανελλήνιστοι· γιά να δούμε τι ψάρια πιάνει ο κύριος πρόεδρος. Ο κύριος πρόεδρος, για αρχή, έχει καταπιεί αμάσητο το Λερναίο παραμύθι, και μάλιστα το έχει αφομοιώσει, αφού το παραθέτει έτσι στη ρύμη του λόγου του, σαν αδιαμφισβήτητη αλήθεια, ότι τα ελληνικά είναι η μόνη νοηματική γλώσσα του κόσμου, ενώ οι άλλες είναι απλές οδοντόκρεμες. Φυσικά, νοηματικές γλώσσες στη γλωσσολογία λέγονται οι γλώσσες των κωφών και φυσικά η μπαρούφα περί «νοηματικής» γλώσσας και όχι συμβολικής καμιά σχέση δεν έχει με την πραγματικότητα· για περισσότερες λεπτομέρειες, σας παραπέμπω σε ένα κείμενο που έγραψα γι' αυτόν το μύθο.
Πάμε παρακάτω. Το γεγονός ότι η ελληνική γλώσσα είναι νοηματική, συνάγεται κατά Σαρτζετάκη από το ότι η λέξη «μόρφωση», που είναι η μία από τις τρεις υποστάσεις της Παιδείας (κατά Σαρτζετάκη πάντοτε), «πλάσθηκε από το ρήμα μορφόω-ώ». Αυτό είναι μεν τυπικά σωστό, αλλά είναι και γκάφα ολκής, αυτογκόλ από τα λίγα! Τι εννοώ; Εννοώ ότι στα ελληνικά της ελληνιστικής εποχής (γιατί η λέξη μόρφωσις δεν υπάρχει στην κλασική αρχαιότητα), ‘μόρφωσις’ δεν σήμαινε αυτό που λέμε σήμερα μόρφωση, αλλά «διαμόρφωση» και μπορούσε κάλλιστα να χρησιμοποιηθεί και για άψυχα: σχηματισμός και μόρφωσις των δένδρων λέει στο φυτολογικό του έργο ο Θεόφραστος. Το χειρότερο; Σύμφωνα με τα δυο μεγάλα λεξικά μας, και του Μπαμπινιώτη και του Τριανταφυλλίδη, η σημερινή λέξη «μόρφωση» στην παιδευτική της σημασία, είναι… μεταφραστικό δάνειο από τα γερμανικά, από το Bildung. Για μαλλί πήγε ο κύριος Πρόεδρος, για ν’ αποδείξει τον νοηματικό χαρακτήρα και τη μοναδικότητα της γλώσσας μας και βγήκε οικτρά κουρεμένος, αφού η λέξη την οποία έφερε για παράδειγμα της… νοηματικότητας είναι μεταφραστικό δάνειο, κόπια, ξεπατικωσούρα από τους Γερμανούς (πράγματι, ο διεθνής όρος για τα μεταφραστικά δάνεια είναι calque, κάλκο, που κάλλιστα αποδίδεται με τη λέξη ξεπατικωσούρα). Και βέβαια στα γερμανικά, το Bildung δεν είναι «συμβολικό» (επίτηδες χρησιμοποιώ τη Λερναία ορολογία) αλλά νοηματικό αφού παράγεται από το ρήμα bilden που σημαίνει ‘διαπλάθω, διαμορφώνω, οικοδομώ’. Άρα; Μήπως είναι νοηματική και η γερμανική; Ή μήπως έχει γίνει εδώ ένα τεράστιο μπέρδεμα κι ο κύριος Πρόεδρος αγόρασε τα ετυμολογικά φύκια για νοηματικές μεταξωτές κορδέλες; Γιαβόλ, χερ πρεζιντέντ!
Και κάτι γενικότερο· λένε μερικοί πως ο κ. Σαρτζετάκης, άσχετα με το περιεχόμενο των κειμένων του, είναι δεινός χειριστής της ελληνικής γλώσσας και την κατέχει όσο λίγοι. Κι ο ίδιος έτσι λέει δηλαδή. Έχω κάποιες επιφυλάξεις. Αν μη τι άλλο, τα ελληνικά του είναι τα αντιπαθέστερα που έχω διαβάσει στη ζωή μου. Αν δεν αρκεί το παραπάνω απόσπασμα για να τεκμηριώσει τι εννοώ ‘αντιπαθητικά’ ελληνικά (που βέβαια είναι καθαρά υποκειμενική κρίση), μπορείτε εδώ να δείτε ολόκληρη την ομιλία του προέδρου.
Όσο για αμαθείς και ανελλήνιστους, αν κριτήριο της αμάθειας είναι τα συνταχτικά λάθη, ε, ουδείς άσφαλτος που έλεγε (σωστά) και η Λαίδη Άντζελα. Ας δούμε ένα απόσπασμα από την επιστολή προς την Ομάδα 21, εκεί που ο πρώην Πρόεδρος αναφέρεται (αναπόφευκτα…) στο πολύκροτο βιβλίο της Ιστορίας, που τότε δεν είχε ακόμα αποσυρθεί:
Ὁ ὁποῖος (ενν. ο απανταχού Ελληνισμός) καὶ μένει προβληματισμένος, γιατὶ ἡ ὑπεύθυνη τῆς Πατρίδος μας Κυβέρνησις δὲν ἀπεφάσισεν ἀκόμη τὴν ὁλοκληρωτικὴ ἀπόρριψι στὸ καλάθι ὄχι ἁπλῶς τῶν ἀχρήστων, ἀλλὰ τοῦ πανεθνικοῦ ὀνειδισμοῦ, ἕνα τέτοιο βιβλίο, τὸ ὁποῖον ἀντικειμενικῶς μόνον σκοποὺς ἀνθελληνικοὺς ὑπηρετεῖ.
Όπως κάτι τραγουδιστές που παίρνουν ψηλά τον αμανέ και μετά δεν μπορούν και τελειώνουν με αξιοθρήνητο φάλτσο, έτσι και ο κύριος Πρόεδρος, από τη φούρια του να ρίξει το «επονείδιστο» βιβλίο όχι μόνο στο καλάθι των αχρήστων αλλά και στην πυρά ή στον Καιάδα, ξέχασε ποια πτώση ταίριαζε, συνέχισε με άλλη, και φιλοτέχνησε ένα θαυμάσιο μαργαριτάρι –σαν αυτά που διαπράττουν οι «αμαθείς και ανελλήνιστοι»!
'Αλλα κείμενα περί Hellenic quest
Αρχική σελίδα του Νίκου Σαραντάκου© 2008 Νίκος Σαραντάκος
sarant@pt.lu