ΤΟΣΑ ΞΕΡΕΙΣ, ΤΟΣΑ ΛΕΣ (Κούρτοβικ)

Το παρακάτω άρθρο δημοσιεύτηκε στις 18.2.2006 στη σελίδα κριτικής βιβλίου που γράφει κάθε Σάββατο στα ΝΕΑ ο Δημοσθένης Κούρτοβικ. Μερικές επισημάνσεις, ιδίως οι δύο τελευταίες, έχουν μεγάλη αξία και συχνή εφαρμογή. Όσο για τη βραβευμένη μετάφραση με τα Φογκέζεν/Βόσγια, τι να πει κανείς για τους βραβεύσαντες;

Ν.Σ.

Τόσα ξέρεις, τόσα λες (και τόσα μεταφράζεις) του Δημοσθένη Κούρτοβικ

Επειδή έχω βαρεθεί να βλέπω, χρόνια τώρα, τα ίδια και τα ίδια λάθη σε μεταφράσεις, σκέφτηκα να προσφέρω σήμερα δωρεάν (για την ακρίβεια, στην τιμή που πωλείται η εφημερίδα) ένα μαθηματάκι σε «δόκιμους», αρχάριους και επίδοξους μεταφραστές. ΄Υλη του μαθήματος ένα μικρό - πραγματικά πολύ μικρό - ποτπουρί από αυτά τα λάθη.

*H αγγλική έκφραση «you don' t want to know» δεν σημαίνει «δεν θέλεις να ξέρεις» (κατά λέξη μετάφραση), αλλά «καλύτερα να μη σου πω» ή «άσ' το καλύτερα».

*Το αγγλικό επίρρημα probably δεν χρησιμοποιείται με τη σημασία του «πιθανώς», αλλά του «μάλλον», «πιθανότατα».

*H πόλη της νότιας Γερμανίας Konstanz λέγεται στα ελληνικά Κωνσταντία και όχι Κονστάντσα. H Κονστάντσα είναι λιμάνι στη Ρουμανία.

*Το ομόσπονδο κρατίδιο της Γερμανίας Hessen δεν λέγεται στα ελληνικά ΄Εσεν, αλλά ΄Εση. Το ΄Εσεν (Essen) είναι πόλη στη Βόρεια Ρηνανία - Βεστφαλία. Κακώς το, κατά τα άλλα αξιόπιστο, επίτομο εγκυκλοπαιδικό λεξικό της Πάπυρος - Larousse (Το Παπυράκι) λημματογραφεί και την πόλη ως ΄Εση, συμβάλλοντας έτσι στη σύγχυση.

*Οι Γερμανοί ονομάζουν Vogesen (Φογκέζεν) τα γαλλικά Vosges, την οροσειρά της ανατολικής Γαλλίας που εκτείνεται στην Αλσατία και τη Λοραίνη. Τα βουνά αυτά λέγονταν ανέκαθεν στα ελληνικά Βόσγια, από τη γαλλική ονομασία τους. Το Φογκέζεν (που έχω δει σε βραβευμένη, παρακαλώ, μετάφραση γερμανικού μυθιστορήματος) δεν λέει τίποτα στον ΄Ελληνα αναγνώστη και η χρήση του στα ελληνικά, αντί του Βόσγια, δεν μπορεί να αιτιολογηθεί παρά μόνο με την αμάθεια του μεταφραστή.

*H αγγλική, η γαλλική, η γερμανική και άλλες γλώσσες χρησιμοποιούν πάντοτε προσωπική αντωνυμία μαζί με το ρήμα, η οποία είναι γένους σημαντική στο τρίτο πρόσωπο ενικού. ΄Ετσι, στην τριτοπρόσωπη αφήγηση σκηνών που διαδραματίζονται ανάμεσα σε δύο άτομα αντίθετου φύλου είναι αμέσως φανερό ποιο από τα δύο κάνει ή λέει κάτι. H ελληνική γενικά παραλείπει τις προσωπικές αντωνυμίες, εκτός α) όταν δίνεται έμφαση στο υποκείμενο (π. χ. στη φράση «εσύ δεν έχεις να φοβηθείς τίποτα») και β) όταν υπάρχει κίνδυνος συσκότισης του υποκειμένου, όπως στην περίπτωση που συζητάμε, οπότε χρησιμοποιείται η προσήκουσα αντωνυμία ή το όνομα του υποκειμένου. Πολλοί μεταφραστές όμως, καθώς μεταφράζουν μηχανικά, δεν αντιλαμβάνονται πότε επιβάλλεται αυτή η διευκρίνιση. Κι έτσι σκορπίζουν τη σύγχυση σε τέτοιες περιγραφές.

*Στις περισσότερες γλώσσες από τις οποίες γίνονται μεταφράσεις, μια ερωτηματική πρόταση, ακόμη και όταν δεν περιέχει ερωτηματική αντωνυμία, ερωτηματικό επίρρημα κ.λπ., αναγνωρίζεται αμέσως ως τέτοια χάρη στην αντιστροφή της κανονικής σύνταξης υποκείμενο - ρήμα (στα ισπανικά, που όπως τα ελληνικά παραλείπουν σε μεγάλο βαθμό τις προσωπικές αντωνυμίες, η ερωτηματική πρόταση δηλώνεται μ' ένα ανεστραμμένο ερωτηματικό στην αρχή της, πέρα από το τελικό, όρθιο ερωτηματικό). Στα ελληνικά, μια τέτοιου είδους πρόταση αναγνωρίζεται εύκολα ως ερωτηματική στον προφορικό λόγο, χάρη στον τόνο της φωνής. Αλλά στον γραπτό λόγο τα πράγματα είναι πιο δύσκολα, ιδίως όταν η πρόταση είναι μακροσκελής και, ώσπου να φτάσουμε στο καταληκτικό ερωτηματικό, έχουμε σχηματίσει άλλη εικόνα για το νόημά της. Οι στιλίστες συγγραφείς λύνουν αυτό το πρόβλημα παρεμβάλλοντας το μόριο «άραγε», το επίρρημα «τάχα» ή τον σύνδεσμο «μήπως». Σπάνια διαβάζω μετάφραση που να αξιοποιεί αυτές τις δυνατότητες της γλώσσας μας. H άσκοπη σύγχυση λόγω αδεξιότητας του μεταφραστή είναι κι εδώ ο κανόνας.

Επιστροφή στις σελίδες για τη μετάφραση