A la manière de… Οι μιμήσεις του Πλάτωνα Χαρμίδη
Ο Ναπολέων Λαπαθιώτης δημοσίεψε το 1938-1939 στο περιοδικό «Πνευματική ζωή» μια σειρά από ποιήματα γραμμένα à la manière de, στα οποία παρωδούσε το ύφος γνωστών ομοτέχνων του (Καβάφη, Καρυωτάκη, Καββαδία, έως τους νεότερους). Συνολικά οι μιμήσεις αυτές είναι έντεκα· χαρακτηριστικό είναι πως τις υπόγραφε με το ψευδώνυμο Πλάτων Χαρμίδης, που το είχε πρωτοχρησιμοποιήσει κάπου δεκαπέντε χρόνια νωρίτερα για να υποβάλει ποιήματα σε έναν ποιητικό διαγωνισμό… στον οποίο ήταν επίσης μέλος της κριτικής επιτροπής.
Έχει γραφτεί ότι τη χρήση ψευδωνύμου την επέβαλε η μεταξική λογοκρισία, η οποία είχε βάλει στα μαύρα κατάστιχα τον ποιητή ύστερα από το άσεμνο ποίημα Επεισόδιο του 1938, αλλά επειδή υπάρχουν άλλα κείμενα του Λαπαθιώτη, της ίδιας περιόδου, που τα υπογράφει με τ’ όνομά του, θεωρώ πιθανότερο να χρησιμοποίησε απλώς το ψευδώνυμο για να διαχωρίσει τις περιπαιχτικές αυτές μιμήσεις από το υπόλοιπο έργο του.
Μερικές από τις μιμήσεις αυτές περιέχονται στο τομίδιο «Εκ νέου» των εκδόσεων Γαβριηλίδης που είναι αφιερωμένο στον ποιητή. Κάποιες άλλες τις δημοσίεψε πρόσφατα ο φίλτατος Βαγγέλης Ψαραδάκης στο διαδικτυακό περιοδικό Ποιείν. Ο ίδιος ο Β.Ψ. είχε την ευγενή καλοσύνη να μου στείλει από το προσωπικό του αρχείο τις υπόλοιπες μιμήσεις, ώστε να συμπληρωθεί η εντεκάδα.
Όλες οι μιμήσεις είναι λίγο ή πολύ ειρωνικές αλλά πολύ πιο αιχμηρές για τους υπερρεαλιστές που ο Λαπαθιώτης αντιπαθούσε (Ελυτιότητες είχε χαρακτηρίσει μια επαινετική κριτική για ποιήματα του Οδυσσέα Ελύτη). Να πούμε όμως ότι, με αίσθημα δικαιοσύνης, ο ποιητής παρώδησε και… τον εαυτό του. Μάλιστα το A la manière de Λαπαθιώτης είναι από τις πιο πετυχημένες παρωδίες της σειράς, καθώς αυτο-παρωδεί το λιγωτικό ύφος που από τότε είχε επισημανθεί σαν χαρακτηριστικό και αδυναμία του Λαπαθιώτη.
Είχα διαβάσει ότι θα κυκλοφορούσαν σε βιβλιαράκι όλες οι μιμήσεις του Λαπαθιώτη/Χαρμίδη, αλλά δεν νομίζω να έχει ακόμα εκδοθεί κάτι τέτοιο.
Μια παρένθεση. Οι παρωδίες Λαπαθιώτη δεν ήταν οι μόνες· έχω ακόμα υπόψη μου, την ίδια εποχή, δηλ. προπολεμικά, άφθονες παρωδίες ακόμα και σε λαϊκά περιοδικά. Όχι πάντα πετυχημένες –αλλά ίσως να μαρτυρούν πόσο μεγαλύτερη διάδοση είχε τότε η ποίηση έξω από έναν κύκλο μυημένων.
Όπως με πληροφορεί ο κ. Ψαραδάκης, οι 11 μιμήσεις δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό “Πνευματική Ζωή” από 25-9-1938 έως και 10-2-1939, τεύχη 32-41, από μια σε κάθε τεύχος, με την εξής σειρά: Καβάφης, Παλαμάς, Σικελιανός, Χατζόπουλος, Maeterlinck, Μαβίλης, Καρυωτάκης, Καββαδίας, Δρίβας, Εμπειρίκος, κλείνοντας τη δεκάδα. Στο τεύχος 43, ο Λαπαθιώτης δημοσιεύει το διήγημά του “Ο Καπετάν Φουρτούνας ο Λαμπής”, μιμούμενος το ύφος του Παπαδιαμάντη (εκκρεμεί να βρεθεί), ενώ στο τεύχος 56 δημοσιεύει και την 11η μίμηση του δικού του ύφους.
Η πρώτη μίμηση (Καβάφης) συνοδευόταν και από το εξής σημείωμα του ποιητή (Πλάτων Χαρμίδης):
«Παίζοντας, προ κάμποσου καιρού (ίσως αυτό το “παίζοντας”, που γράφω, να μην είναι η λέξη που ταιριάζει, αλλ’ αφού την έγραψα, ας μένει), δοκίμασα να μιμηθώ το “στυλ” κάποιων μου ποιητών αγαπημένων. Δεν ήλπιζα ποτέ να δουν το φως, - είν’ απ’ αυτά που γράφονται για το συρτάρι μόνο: Ωστόσο, να που σήμερα το βλέπουν. Όσοι συμβεί να μην τα συμπαθήσουν, τουλάχιστον ας μου τα συγχωρήσουν. Εγώ δεν τα ’χω ακόμα συγχωρήσει, - αλλά δεν έπαυσα κι απ’ το να τ’ αγαπώ.»
Οι μιμήσεις αυτές αναδημοσιεύτηκαν στο περιοδικό “Πόρφυρας”, τεύχος 69, Κέρκυρα, Απρίλης – Ιούνιος 1994, από τον Σωτήρη Τριβιζά με το κείμενό του «Δέκα και ένα άγνωστα στιχουργικά γυμνάσματα του Λαπαθιώτη.»
Λοιπόν, οι μιμήσεις του Πλάτωνα Χαρμίδη είναι οι εξής:
Ταξίδι - A la manière de… Καββαδίας
Μικρό ελεγείο - A la manière de… Αναστάσιος Δρίβας
Εξοπλισμοί- A la manière de… Εμπειρίκος
Εις Τύριον ζωγράφον - A la manière de… Καβάφης
Posthume - A la manière de… Καρυωτάκης
Μελαγχολία - A la manière de… Λαπαθιώτης
La seizième chanson - A la
manière de… Maeterlinck
Η εκατοστή πρώτη φωνή - A la manière de… Παλαμάς
Χαρμόσυνο - A la manière de… Σικελιανός
Κι ήρθε το φθινόπωρο - A la manière de… Χατζόπουλος
Σονέττο - A la manière de… Μαβίλης
Ενημέρωση, 6 Μαρτίου 2009: Προστέθηκε και η πεζή μίμηση Παπαδιαμάντη: Ο καπετάν Φουρτούνας ο Λαμπής.
Ενημέρωση, 4 Απριλίου 2009: Πρόσθεσα την εξιστόρηση μιας φιλολογικής φάρσας του 1928, με θύμα τη Νέα Εστία και τον Καζαντζάκη, στην οποία μπλέκεται και το όνομα του Λαπαθιώτη.
