Μ' ένα σμπάρο δυο τρυγόνια!
Αναγγέλθηκε πρόσφατα ότι το έκτο βιβλίο της σειράς του Χάρι Πότερ πρόκειται να κυκλοφορήσει το καλοκαίρι του 2005, και ότι θα έχει τίτλο “Harry Potter and the Half-Blood Prince”. Ο Έλληνας εκδότης της σειράς ανακοίνωσε ότι ο ελληνικός τίτλος θα είναι «Χάρι Πότερ και ο πρίγκιπας του αίματος».
Φυσικά, όσοι γνωρίζουν κάποια αγγλικά βλέπουν αμέσως ότι ο μεταφραστής της ελληνικής έκδοσης, προφανώς σε συνεργασία με τον εκδότη, επιχειρεί με τον τίτλο αυτό μια πολύ βολική μεταφραστική λαθροχειρία που του αποφέρει μ’ ένα σμπάρο δυο τρυγόνια –αφ’ ενός ξεμπερδεύει με μια ενδεχομένως δύσκολη απόδοση της λέξης half-blood και αφ’ ετέρου κάνει τον τίτλο σαφώς πιο πιασάρικο. Διότι βέβαια, half-blood prince είναι όχι ο ετεροθαλής πρίγκιπας όπως γράφτηκε σε κάποιαν εφημερίδα, αλλά ο μιγάς, ο ημίαιμος πρίγκιπας.
Και βέβαια, ο έλληνας αναγνώστης ζημιώνεται από την λάθος μετάφραση του τίτλου, είτε αυτό γίνεται για να αυξηθούν οι πωλήσεις, είτε (όχι πολύ πιθανό) από άγνοια ή επιπολαιότητα του μεταφραστή. Και λέω ότι ζημιώνεται, διότι όχι μόνο παραπλανιέται να σκέφτεται αιμοσταγείς πρίγκιπες, όταν διαβάζει για Πρίγκιπες του Αίματος, που στο βιβλίο δεν υπάρχουν, αλλά και διότι η σωστή απόδοση (Μιγάς πρίγκιπας) έχει καίρια σημασία στον κόσμο του Χάρι Πότερ, όπου πέρα από τους κοινούς θνητούς (Μαγκλ) και τους μάγους υπάρχουν και άλλα έμφρονα ανθρωποειδή πλάσματα, και όπου είναι πολύ λογικό να υπάρχουν μιγάδες πρίγκιπες. Ήδη σε αγγλόφωνα διαδικτυακά φόρουμ γίνονται ένα σωρό συζητήσεις για την ταυτότητα του πρίγκιπα –μήπως είναι, ας πούμε, ο Χάγκριντ, για τον οποίο ήδη ξέρουμε ότι είναι μιγάς (η μητέρα του ήταν Γιγάντισσα); Όμως όλη αυτή η συζήτηση συσκοτίζεται από τον πιασάρικο μεν αλλ’ άστοχο τίτλο της ελληνικής έκδοσης.
Αλλά λέω κι εγώ να σημαδέψω μ’ ένα σμπάρο δυο τρυγόνια, και να αναδημοσιεύσω εδώ ένα γράμμα που ξέθαψα πρόσφατα από τα χαρτιά μου σε μια εκκαθάριση. Πρόκειται για ένα γράμμα που είχα στείλει σε έναν εκδότη πριν από πολλά χρόνια, θυμωμένος από την κακή μετάφραση ενός βιβλίου. Η ομοιότητα με την περίπτωση Χάρι Πότερ βρίσκεται στο ότι και εδώ κακομεταφράζεται (επί το αβανταδορικότερον) ο τίτλος ενός έργου. Ίσως υπάρχει και άλλο μεταφραστικό ενδιαφέρον, έστω κι αν το συγκεκριμένο βιβλίο ίσως να μη βρίσκεται πια σε κυκλοφορία.
ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΥΠΕΥΘΥΝΟ ΤΗΣ ΣΕΙΡΑΣ «ΨΙΛΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ»
Αθήνα 8.11.1986
Αγαπητέ κύριε
Πρόσφατα διάβασα ένα βιβλίο που επίσης πρόσφατα εκδώσατε, το Ο βασιλιάς φορούσε κίτρινα του Ρέιμοντ Τσάντλερ. Επειδή αγαπώ πολύ τον συγκεκριμένο συγγραφέα, μπαίνω στον κόπο να σας γράψω ορισμένα για την ελληνική του μετάφραση, ελπίζοντας ότι δεν θα τα θεωρήσετε ΨΙΛΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ.
Για ν’ αρχίσουμε, όταν στην πρώτη τυπωμένη σελίδα και στον τίτλο των πρωτοτύπων υπάρχουν σε δύο γραμμές ισάριθμα τυπογραφικά λάθη, σίγουρα κάτι δεν πήγε καλά με την επιμέλεια του βιβλίου. Αλλά και η μετάφραση…
Λοιπόν, φαίνεται πως η μεταφράστρια πήρε πολλές ελευθερίες· και αν οι ελευθερίες περιορίζονταν στο να πλουτίζει τις έτσι κι αλλιώς άφθονες βρισιές, θα λέγαμε χαλάλι. Δείτε όμως λίγο την (άφθαστη, έτσι;) «Εισαγωγή» του συγγραφέα. Στη σελίδα 9, στην αρχή της δεύτερης παραγράφου, ο Τσάντλερ εμφανίζεται να λέει, μιλώντας για τα έργα του, «δε θα ήταν γελοίο να πω πως δε θα ήθελα να είναι καλύτερα». Φυσικά το πρώτο «δε» (=δεν) δεν υπάρχει στο πρωτότυπο… Κι έπειτα, από πότε το anaemic subtleties of the litterateurs μεταφράζεται «αναιμικές διακυμάνσεις των διανοουμένων;»
Αλλά δεν ωφελεί να επισημάνω ένα-ένα τα λάθη. Δύο μόνο: στο διήγημα «Χρυσά δάχτυλα», σελ. 74, δεύτερη παράγραφος, διαβάζω: «Σημαντικό γεγονός ήταν η κατάρριψη της κατηγορίας εναντίον του Μαίηναρντ Τ. Τίνεν…» Το αγγλικό κείμενο λέει the indictment returned, το οποίο όμως, νομίζω, σημαίνει το αντίθετο, ότι απαγγέλθηκε η κατηγορία. Δεν χρειάζεται όμως λεξικό: αυτό συμβαίνει στο πρώτο κεφάλαιο και η όλη υπόθεση είναι η προσπάθεια των φίλων του Τίνεν να βγάλουν από τη μέση τον Μάρλοου, στη μαρτυρία του οποίου στηρίχτηκε η εν λόγω απαγγελθείσα κατηγορία, ώστε να μην καταθέσει στη δίκη. Αν είχε καταρριφθεί, όπως εσείς λέτε, η κατηγορία, δεν θα γινόταν δίκη, άρα όλο το διήγημα πάει στράφι. Διαβάστε το και πείτε μου αν έχω δίκιο.
Κι έπειτα, από πού κι ως πού ο τίτλος «Χρυσά δάχτυλα»; Το πρωτότυπο λέει Finger Man, ίσον ο άνθρωπος με το δάχτυλο κατά λέξη, δηλαδή αυτός που δείχνει, άρα (και χωρίς ανάγκη να ανοίξετε λεξικό της σλαγκ) ο καταδότης, ο χαφιές, διότι στο διήγημα ο Μάρλοου είναι finger man (σελ. 99: «Εσύ κάρφωσες τον Μάνυ Τίνεν», κτλ.) Γιατί χρυσά δάχτυλα; Υπάρχει μήπως κανένας πιανίστας; (Μουσικός υπάρχει, αλλά στο επόμενο διήγημα!) Μήπως επειδή είναι ‘πιο ωραίος τίτλος’; Δείχνει αυτό σεβασμό προς το συγγραφέα;
Λοιπόν, αγαπητέ κύριε, δεν ωφελεί να σας κουράσω άλλο· εγώ σας έγραψα επειδή πήρα το βιβλίο κι έχασα τον ύπνο μου ένα βράδυ από τα λάθη. Θα εκτιμούσα αν μου λέγατε κατά πόσον είναι σωστά αυτά που σας επισήμανα.
(Τύπος ευγενείας και υπογραφή –φυσικά, το γράμμα έμεινε χωρίς απάντηση).
Επιστροφή στις σελίδες για τη μετάφραση
Αρχική σελίδα του Νίκου Σαραντάκου© 2005 Νίκος Σαραντάκος