Ένα δύσκολο λογοπαίγνιο με αυτιά

 

Όταν συζητούσαμε τον τίτλο του έβδομου βιβλίου σε ένα ιντερνετικό φόρουμ λίγο μετά την κυκλοφορία της αγγλικής έκδοσης, ένας συνομιλητής δήλωσε ότι περιμένει με ανυπομονησία να δει πώς θα τα κατάφερνε η ελληνίδα μεταφράστρια με ένα λογοπαίγνιο που κατά τη γνώμη του ήταν πολύ δύσκολο να διατηρηθεί στη μετάφραση.

 

Το επίμαχο λογοπαίγνιο συμβαίνει στα πρώτα κεφάλαια του βιβλίου. Ύστερα από μια μάχη με Θανατοφάγους, ο ένας από τους δύο δίδυμους αδερφούς Ουέσλι, ο Τζορτζ, δέχεται ένα χτύπημα από ξόρκι και χάνει το αυτί του χωρίς ελπίδα αποκατάστασης. Στη θέση του αυτιού του έχει μια τρύπα. Η μητέρα του είναι απελπισμένη. Λίγο αργότερα, επιστρέφουν στο σπίτι ο αδελφός του κι ο πατέρας του, που έδιναν μάχη σε άλλο σημείο, και όλοι μαζί τον ρωτούν πώς αισθάνεται.

           

Αυτός απαντά: Saint-like. Δεν καταλαβαίνουν τι εννοεί και μάλιστα ο αδερφός του αναρωτιέται μήπως πειράχτηκε και το μυαλό του. Οπότε εξηγεί ο Τζορτζ στον αδερφό του τον Φρεντ:

 

“Saint-like,” repeated George, opening his eyes and looking up at his brother. “You see… I’m holy. Holey, Fred, geddit?”

 

Το λογοπαίγνιο καθόλου δεν είναι της αρεσκείας του αδελφού του ο οποίος ξεσπάει:

“Pathetic,” he told George. “Pathetic! With the whole wide world of ear-related humour before you, you go for holey?”

 

Οι πιστοί αναγνώστες του Χάρι Πότερ θα ξέρουν πια τους αξιαγάπητους δίδυμους Ουέσλι και δεν θα παραξενευτούν που, μέσα στη συμφορά (γιατί δεν είναι μόνο το κομμένο αυτί· είναι ακόμα ότι κάποιος πρόδωσε το μυστικό τους και ότι όλων η ζωή κινδυνεύει από την επιστροφή του Άρχοντα του Σκότους) βρίσκουν το κουράγιο, ο ένας παρά τους πόνους και την αιμορραγία να σκαρώσει λογοπαίγνιο κι ο άλλος να στρέψει τη συζήτηση στην ποιότητα του λογοπαίγνιου, λες και συζητάνε ήσυχα ήσυχα ύστερα από ένα καλό γεύμα. Άλλωστε αμέσως μετά, ο παθών χαμογελάει στην απαρηγόρητη μητέρα του και της λέει ότι το καλό είναι ότι τώρα θα μπορεί να τους ξεχωρίζει –διότι οι δίδυμοι ήταν απαράλλαχτοι και πολύ διασκέδαζαν να μπερδεύουν τους άλλους με την ομοιότητά τους.

 

Φοβάμαι ότι η μεταφράστρια της ελληνικής έκδοσης δεν αφιέρωσε όση φροντίδα έπρεπε στο ομολογουμένως δύσκολο λογοπαίγνιο ή εν πάση περιπτώσει δεν το απέδωσε ικανοποιητικά. Κρίνετε και μόνοι σας. Στο πρώτο από τα δύο αγγλικά αποσπάσματα, και ως απάντηση στην ερώτηση «Πώς αισθάνεσαι, Τζορτζ;», το ελληνικό κείμενο έχει:

 

«Σαν οσιομάρτυρας», επανέλαβε ο Τζορτζ, ανοίγοντας τα μάτια του για να κοιτάξει τον αδελφό του. «Με αυτό που έπαθα νιώθω σαν ουσιομάρτυρας, το’ πιασες, Φρεντ;»

 

Και ο Φρεντ απαντάει:

 

«Κρυάδες», πέταξε στον Τζορτζ. «Απ’ όλα τα αστεία που μπορούσες να βρεις, αυτό σκέφτηκες;»

 

            Αποτυχημένη βρίσκω την απόπειρα να αποδοθεί το λογοπαίγνιο. Η μεταφράστρια υποθέτει ότι ο αναγνώστης θα σκεφτεί ότι το αυτί λέγεται στ’ αρχαία ους και θα κάνει τη συσχέτιση του ουσιομάρτυρα με τον οσιομάρτυρα, αλλά δυστυχώς όταν ο αναγνώστης διαβάζει ουσιομάρτυρας, παρά τους πλάγιους χαρακτήρες, επόμενο είναι το μυαλό του να πάει όχι στο ους αλλά στην ουσία. Αν ήθελε λογοπαίγνιο με αρχαία αυτιά η μεταφράστρια, έπρεπε να χρησιμοποιήσει τη γενική, ωτός.

 

Ίσως αναγνωρίζοντας την αποτυχία της, η μεταφράστρια δεν θέλησε να αποδώσει πιστά το δεύτερο απόσπασμα κι έτσι έπνιξε την αναφορά σε αυτιά (ear-related humour, άρα «αστεία για αυτιά» όχι σκέτα αστεία!).

 

Η απόδοση του λογοπαίγνιου είναι δύσκολη αλλά όχι αδύνατη. Κατά τη γνώμη μου δεν πρέπει να προσανατολιστούμε στο ους, αλλά να εκμεταλλευτούμε την ηχητική ομοιότητα ανάμεσα στο αυτί και στις λέξεις που αρχίζουν από αυτο- ή που το περιέχουν.

 

Υπάρχουν κάμποσες λύσεις που μπορεί κανείς να σκεφτεί αν βασανίσει για δέκα λεπτά το μυαλό του. Μια από τις καλύτερες βρίσκω πως είναι η εξής:

 

«Γεμάτος αυταπάρνηση», επανέλαβε ο Τζορτζ, ανοίγοντας τα μάτια του για να κοιτάξει τον αδελφό του. «Το αυτί μου με απαρνήθηκε, το’ πιασες, Φρεντ;»

 

Και ο Φρεντ απαντάει:

 

«Κρυάδες», πέταξε στον Τζορτζ. «Απ’ όλα τα αστεία για αυτιά που μπορούσες να βρεις, αυτό σκέφτηκες;»

 

Επίτηδες επαναλαμβάνω το ελληνικό κείμενο του βιβλίου, με τις δικές μου διορθώσεις και προσθήκες με πλάγια γράμματα. Φυσικά περί ορέξεως ουδείς λόγος, αλλά κατά την ταπεινή μου γνώμη η δική μου εκδοχή είναι πολύ καλύτερη.