Ο Χάρι Πότερ και οι κλήροι του θανάτου: Μεταφραστικά προβλήματα στο έβδομο βιβλίο

 

Οι «Κλήροι του Θανάτου» είναι το έβδομο και τελευταίο βιβλίο της σειράς του Χάρι Πότερ, εκτός βέβαια αν η Τζόαν Ρόουλιγκ αλλάξει γνώμη. Όπως και κάθε άλλο της σειράς, το έβδομο βιβλίο παρουσιάζει μεταφραστικά προβλήματα, ίσως μάλιστα περισσότερα, αφού οι δυσκολίες ξεκινάνε από τον τίτλο κιόλας του βιβλίου. Στο σημείωμα αυτό και στα επόμενα τούτης της ενότητας θα εξετάσω ορισμένα μεταφραστικά προβλήματα του κειμένου και θα δούμε πώς τα αντιμετώπισε η ελληνική έκδοση.

 

Να πω όμως προεισαγωγικά κάτι που δεν αφορά μόνο (ή κυρίως) τη μετάφραση, αλλά περισσότερο την επιμέλεια του βιβλίου. Αισθητή στο βιβλίο είναι η έλλειψη της επιμέλειας, που εκδηλώνεται με κάμποσες τσαπατσουλιές, απροσεξίες, τυπογραφικά λάθη (ίσως είναι εντύπωσή μου, αλλά μου φάνηκαν περισσότερα από τις άλλες φορές). Ακόμα, ίσως υπακούοντας στο κλίμα της εποχής, η μεταφράστρια άφησε τη στρωτή γλώσσα της να νοθευτεί με μερικές κωμικές καθαρευουσιανιές του τύπου «διέφυγε του καλικάντζαρου». Μερικά από αυτά τα λαθάκια επισημαίνονται στο τελευταίο από τα σημειώματα αυτής της ενότητας.

 

Μια άλλη παρατήρηση είναι ότι σε μερικά σημεία μου φάνηκε πως το ελληνικό κείμενο «υπερμεταφράζει». Για παράδειγμα, στην ίδια σελίδα (167) του ελληνικού βιβλίου υπάρχουν δυο ‘δυνατές’ ιδιωματικές εκφράσεις: μας έκοψες το αίμα και ήταν φύλλο φτερό, ενώ τα αγγλικά αντίστοιχα του πρωτοτύπου είναι σαφώς πιο πεζά (το we were terrified είναι πιο αδύνατο από το «μας έκοψες το αίμα» και το «every room I looked into … had been disturbed” πολύ πιο αδύνατο από το «όλα τα δωμάτια που κοίταξα … ήταν φύλλο φτερό»).  Αυτό δεν είναι κακό και ίσως κάνει πιο ζωντανό το κείμενο, αρκεί να μην το παρακάνει κανείς. Νομίζω ότι το παρακάνει η μεταφράστρια όταν το πεζότατο “said Ron” στη σελ. 95 το αποδίδει με το λογιότατο «αντιπαρέβαλε ο Ρον».

 

Τα καθαυτό μεταφραστικά προβλήματα αρχίζουν βέβαια με τον τίτλο του βιβλίου, ένα θέμα στο οποίο τοποθετήθηκα δημόσια αμέσως μετά την κυκλοφορία της αγγλικής έκδοσης. Ο ελληνικός τίτλος που διαλέχτηκε («Οι κλήροι του θανάτου») εξακολουθεί να μη μ’ αρέσει και να τον βρίσκω παραπλανητικό. Να προσθέσω μόνο ότι σε άλλες γλώσσες ο αντίστοιχος εκδοτικός οίκος προτίμησε άλλες αποδόσεις π.χ. στα ιταλικά «τα δώρα του θανάτου» (i doni della morte), ή στα ρουμάνικα και στα νορβηγικά «τα φυλαχτά του θανάτου» (όπου χρησιμοποιείται η λέξη ταλισμάν στον τίτλο). Σε αρκετές γλώσσες (γαλλικά, σουηδικά, πολωνικά, σλοβενικά) ο τίτλος βασίστηκε στον εναλλακτικό αγγλικό τίτλο που έδωσε η ίδια η Ρόουλινγκ (the relics of death, δηλαδή «τα κειμήλια του θανάτου»). Μόνο στα ελληνικά φαίνεται να επικράτησαν οι αλλοπρόσαλλοι Κλήροι, παρά τη διαδικτυακή κατακραυγή από την πλειοψηφία όσων εξέφρασαν γνώμη. Να σημειώσω τέλος ότι στα ισπανικά και στα πορτογαλικά, το βιβλίο δεν έχει ακόμη εκδοθεί και δεν έχει καν οριστικοποιηθεί ο τίτλος καθώς γράφω αυτές τις γραμμές (10 Νοεμβρίου 2007)· παρά το γεγονός ότι περιμένει ανυπόμονη μια αγορά εκατομμυρίων, το βιβλίο στα ισπανικά δεν θα βγει παρά στις αρχές του 2008.

 

Ένα άλλο κουσούρι που κουβαλάει το έβδομο βιβλίο δίκην προπατορικού αμαρτήματος, είναι ότι εξακολουθεί να σκοτώνει μερικά ελληνικά ονόματα, όπως έχω γράψει παλιότερα, τα οποία κακομεταφράστηκαν στο πέμπτο και στο έκτο βιβλίο και εδώ συνεχίζεται η κακοποίησή τους. Κι αν στο έκτο βιβλίο τα απαίσια αδέλφια Κάροου, η Alecto (Αληκτώ) και ο Amycus (Άμυκος), εμφανίζονταν ελάχιστα, εδώ δυστυχώς παίζουν εξέχοντα ρόλο, μια και έχουν ανακηρυχτεί σε καθηγητές του Χόγκουαρτς και πρόθυμους καταπιεστές των μαθητών. Κι έτσι πληγώνεται το μάτι μας και η καλαισθησία μας να διαβάζουμε για την ΑλΥκτώ (λες και αλυχτάει σα σκυλί –το σωστό βέβαια είναι ΑλΗκτώ, διότι έτσι αποδίδεται το αγγλικό Alecto, που είναι αρχαίο) και τον Αμάισους (!!) που ούτε καν φωνητικά δεν αποδίδει το αγγλικό Amycus, που είναι βέβαια το ελληνικό Amycus, μια και τα δύο ονόματα προέρχονται από την ελληνική μυθολογία, όπως αναλυτικά γράφω εδώ. Είναι βέβαιο ότι η μεταφράστρια είδε το λάθος της· και ενώ άλλες παλιότερες αποδόσεις που έχει κάνει (π.χ. στο τοπωνύμιο Ottery St Catchpole στο τέταρτο βιβλίο) και που της φάνηκαν άστοχες, τις διόρθωσε στο έβδομο βιβλίο, αυτά εδώ τα εξόφθαλμα λάθη δεν θέλησε να τα διορθώσει, μάλλον από γινάτι.

 

Στα επόμενα σημειώματα αναλύω ορισμένα μεταφραστικά προβλήματα του έβδομου βιβλίου· θέλω να πω ότι δεν έχω ελέγξει τη μετάφραση σε αντιπαραβολή με το πρωτότυπο, το ένα πλάι στο άλλο, εξονυχιστικά· προς Θεού. Το αγγλικό κείμενο το διάβασα τον Ιούλη και το ελληνικό τώρα τον Νοέμβρη, στο αεροπλάνο μάλιστα. Δεν έβαλα στόχο την άγρα λαθών αλλά τον προβληματισμό γύρω από μεταφραστικές δυσκολίες και επιλογές.

 

 

Μότο και αφιέρωση: η απουσία της επιμέλειας

Μια αρμαθιά από λογοπαίγνια ισοπεδώνονται

Ένα δύσκολο λογοπαίγνιο με αυτιά

Ποιο ζώο είναι το μόουκ;

Τόσο όσο ο καθένας; Και ο περιπτεράς της γωνίας;

Γεννημένοι Από Μαγκλ ή Μαγκλογενείς;

Σκόρπιες αδεξιότητες και λαθάκια